مجلس شورای ملی (دوره های بیست و یکم تا بیست و چهارم)

پس از قیام مشروطه و با ورود اندیشه های غربی ، تفکر پارلمانتاریسم با تشکیل مجلس شورای ملی در ایران محقق شد . پارلمانتاریسم در ایران به خواسته های خود نرسید و در میانه ی راه به انحراف کشیده شد . با نادیده گرفتن دین و تأثیر تعیین کننده ی آن بر همه ی ارکان زندگی مادی و معنوی ایرانیان ، از سوی روشنفکران غرب زده ، نقطه های آغازین این انحراف پایه ریزی شد .

تغییرات نظام بین المللی پس از جنگ ، شکل نظام های سیاسی کشورهای منطقه از جمله ایران را تغییر داد و روح نظامی گری را بر منطقه حاکم کرد و قدرت سیاسی با حمایت خارجی ها به دست نظامیان افتاد . در ایران نیز دیکتاتوری رضا شاه بر ویرانه های مشروطه شکل گرفت . در ایران ، علاوه بر حمایت قدرت های بیگانه ، روشنفکران بازمانده از مشروطیت نیز بر دیکتاتوری جدید مهر تأیید زدند .

به تدریج و با فاصله گرفتن از مبدأ تشکیل مجلس ، شکاف بین مجلس فرمایشی و واقعی و مردمی افزایش یافت و این فرآیند تا تبدیل شدن مجلس به محیطی آرام و مطیع در خدمت سیاست های رژیم پهلوی ، پیش رفت . مجلس های عصر پهلوی نه تنها قانون گذار وابستگی ها بودند بلکه توجیه گر مداخلات سلطه گرایانه ی قدرت های جهانی ، به ویژه ایالات متحده ی آمریکا نیز بودند .

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی موجب شد تا قبل از سقوط نظام پهلوی ، شاهد سقوط مجلس بیست و چهارم باشد که نمایندگان آن با شرمساری هر چه بیشتر ، چاره ای جز استعفا و کناره گیری و در نهایت انحلال مجلس نداشتند . هدف از این مطالعه ، تحقیق درباره ی آن است که نحوه ی انتخابات مجلس چگونه بوده و چه افراد یا گروه های سیاسی و اجتماعی در انتخابات به ایفای نقش می پرداختند و این مداخلات چه اثری بر تحول سیاسی جامعه نهاد و دریابیم که در نتیجه ی تحولات نظام سیاسی – اجتماعی ایران در این دوره ، چه تغییراتی در نحوه ی انتخابات مجلس شورای ملی ایران علاوه بر این که هدف ، شناسایی قسمتی از اوضاع سیاسی ایران است ، کوشش شده تا از یک سو ارتباط طبقات سیاسی – اجتماعی جامعه ی ایران با هیئت قانون گذاری بررسی شود و از سوی دیگر معلوم گردد چه تحولی در اوضاع و احوال اجتماعی – سیاسی و اقتصادی در این دوره رخ داده است .

به عبارتی ، تعیین نحوه ی انتخابات و ترکیب طبقاتی مجلس شورای ملی ، هدف اصلی این تحقیق است . فرض ما این است که مجلس شورای ملی از دوره ی بیست و یکم تا بیست و چهارم ابزاری بوده در دست شاه تا در خدمت روندی باشد که در نهایت ، سلطنت مشروطه را به مطلقه مبدل سازد . دلایل صحت این فرض و این که مجلس تا چه حد در ایفای نقش خود موفق بوده یا می توانسته باشد ، نکاتی است که باید سنجیده شود . در مورد منابع مورد استفاده باید گفت که مشروح مذاکرات و مصوبات مجلس ، از مهم ترین منابع این تحقیق به شمار می رود که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است ؛ این مذاکرات علاوه بر این که نشان دهنده ی سیر تصویب لوایح و طرح های قانونی مجلس است ، بیانگر مبارزات پارلمانی و مواضع گروه های مختلف مجلس و ساختار آن می باشد . مرکز اسناد انقلاب اسلامی امیدوار است با انتشار اثر حاضر که بررسی مجالس شورای ملی بیست و یکم تا بیست و چهارم را هدف خود قرار داده است ، گام دیگری در جهت تدوین تاریخ انقلاب اسلامی برداشته و به علاقمندان انقلاب اسلامی و جامعه علمی کشور یاری رساند .