دو نامه ی مهندس کاظم حسیبی به آیت الله کاشانی و پاسخ آن

بسیاری از ابعاد نهضت ملی شدن صنعت نفت هنوز مبهم است؛ تاریخ‏نگاران جبهه‏ی ملی سعی می ‏کنند اصل نهضت و بسیج توده ‏ها را به دکترمصدق و یارانش نسبت دهند و شکست نهضت را به آیت ‏الله کاشانی و هوادارانش. هم‏کاری در تاریخ ‏نگاری دینی نیز سهم بزرگی در ابهام ‏آمیزتر کردن این موضوع داشته و پژوهشگران معاصر را در فضای تاریک سختی رها ساخته است.

یکی از عوامل این فضا، منابع فراوان یک سویه، غیرمستند و تکراری جبهه ‏ی ملی است که گاه حقیقتی را محو و گاه آن‏چه را واقعیت نداشته، جلوه ‏گر می‏ سازد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی به حکم رسالتی که در جبران نقیصه‏ ی تاریخ ‏نگاری معاصر دارد، تلاش می‏ کند تا منابع مکتوب مغفول را برای ابهام ‏زدایی از تاریخ، به چاپ برساند.

بعد از جریان 28 مرداد 1332 هر دو طیف مذهبی و ملی تحت تعقیب قرار گرفتند؛ مصدق دستگیر، محاکمه، زندانی و سپس به احمدآباد تبعید گردید؛ آیت ‏الله کاشانی مورد توهین حکومت زاهدی قرار گرفت، سپس تحت تعقیب و سرانجام دستگیر و در نهایت منزوی شد؛ اما جنگ بین نیروهای ملی و مذهبی هم‏چنان ادامه داشت. ملی گرایان طبق سنت معمول و روش مألوف، تلاش می‏ کردند تا گناه شکست نهضت را به گردن نیروهای مذهبی و شخص آیت ‏الله کاشانی بیندازند.

مهندس کاظم حسیبی در سال 1320 با سمت دانشیاری در دانشکده‏ ی فنی دانشگاه تهران و دانشگاه جنگ، مشغول به تدریس شد. بعد از شهریور 1320 با هم‏فکران خود کانون مهندسین ایرانی را بنیان گذاشت. این کانون هسته‏ی اولیه ‏ی حزب ایران شد. وی در حکومت مصدق معاون وزارت دارایی گردید و همواره یکی از مشاورین نفتی مصدق بود. حسیبی بعد از جریان 28 مرداد دستگیر و پس از یک ماه آزاد گردید و سرانجام در سال 1369 در تهران فوت کرد. دکتر حسیبی بعد از شکست نهضت ملی دو نامه، به آیت ‏الله کاشانی نگاشته‏ است که اولی را ارسال نکرده، اما دومی را علاوه بر توزیع، برای آیت‏الله کاشانی ارسال نموده است.

نامه‏ ی اول دکتر حسیبی در یادنامه‏ ی وی توسط هوادارانش به چاپ رسیده و اصل نامه‏ ی دوم، به دست آیت‏ الله کاشانی رسید که هم‏ اکنون نزد آقای دکتر محمدحسن سالمی نوه ی آیت‏الله کاشانی می‏ باشد و تصویر آن در مرکز اسناد انقلاب اسلامی موجود است. پس از انتشار نامه‏ ی حسیبی، آیت‏ الله کاشانی پاسخ آن را به دکتر سالمی دیکته کردند و ایشان با خط خود نوشتند. آن‏گاه آیت ‏الله پس از افزودن جملات و اصلاحاتی، اجازه‏ ی انتشار و ارسال دادند. به دلیل فضایی که هواداران جبهه‏ ی ملی ایجاد کرده بودند، پاسخ آیت‏ الله کاشانی به نام مجاهد، حضرت آیت ‏الله کاشانی و نامه‏ ی مهندس حسیبی با تغییراتی چاپ و منتشر گردید.