دو نامه ی مهندس کاظم حسیبی به آیت الله کاشانی و پاسخ آن

معرفی کتاب

بسیاری از ابعاد نهضت ملی شدن صنعت نفت هنوز مبهم است؛ تاریخنگاران جبههی ملی سعی می کنند اصل نهضت و بسیج توده ها را به دکترمصدق و یارانش نسبت دهند و شکست نهضت را به آیت الله کاشانی و هوادارانش. همکاری در تاریخ نگاری دینی نیز سهم بزرگی در ابهام آمیزتر کردن این موضوع داشته و پژوهشگران معاصر را در فضای تاریک سختی رها ساخته است.

یکی از عوامل این فضا، منابع فراوان یک سویه، غیرمستند و تکراری جبهه ی ملی است که گاه حقیقتی را محو و گاه آنچه را واقعیت نداشته، جلوه گر می سازد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی به حکم رسالتی که در جبران نقیصه ی تاریخ نگاری معاصر دارد، تلاش می کند تا منابع مکتوب مغفول را برای ابهام زدایی از تاریخ، به چاپ برساند.

بعد از جریان 28 مرداد 1332 هر دو طیف مذهبی و ملی تحت تعقیب قرار گرفتند؛ مصدق دستگیر، محاکمه، زندانی و سپس به احمدآباد تبعید گردید؛ آیت الله کاشانی مورد توهین حکومت زاهدی قرار گرفت، سپس تحت تعقیب و سرانجام دستگیر و در نهایت منزوی شد؛ اما جنگ بین نیروهای ملی و مذهبی همچنان ادامه داشت. ملی گرایان طبق سنت معمول و روش مألوف، تلاش می کردند تا گناه شکست نهضت را به گردن نیروهای مذهبی و شخص آیت الله کاشانی بیندازند.

مهندس کاظم حسیبی در سال 1320 با سمت دانشیاری در دانشکده ی فنی دانشگاه تهران و دانشگاه جنگ، مشغول به تدریس شد. بعد از شهریور 1320 با همفکران خود کانون مهندسین ایرانی را بنیان گذاشت. این کانون هستهی اولیه ی حزب ایران شد. وی در حکومت مصدق معاون وزارت دارایی گردید و همواره یکی از مشاورین نفتی مصدق بود. حسیبی بعد از جریان 28 مرداد دستگیر و پس از یک ماه آزاد گردید و سرانجام در سال 1369 در تهران فوت کرد. دکتر حسیبی بعد از شکست نهضت ملی دو نامه، به آیت الله کاشانی نگاشته است که اولی را ارسال نکرده، اما دومی را علاوه بر توزیع، برای آیتالله کاشانی ارسال نموده است.

نامه ی اول دکتر حسیبی در یادنامه ی وی توسط هوادارانش به چاپ رسیده و اصل نامه ی دوم، به دست آیت الله کاشانی رسید که هم اکنون نزد آقای دکتر محمدحسن سالمی نوه ی آیتالله کاشانی می باشد و تصویر آن در مرکز اسناد انقلاب اسلامی موجود است. پس از انتشار نامه ی حسیبی، آیت الله کاشانی پاسخ آن را به دکتر سالمی دیکته کردند و ایشان با خط خود نوشتند. آنگاه آیت الله پس از افزودن جملات و اصلاحاتی، اجازه ی انتشار و ارسال دادند. به دلیل فضایی که هواداران جبهه ی ملی ایجاد کرده بودند، پاسخ آیت الله کاشانی به نام مجاهد، حضرت آیت الله کاشانی و نامه ی مهندس حسیبی با تغییراتی چاپ و منتشر گردید.