گزارشی از تحولات حوزه ی علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی

از آغاز پیدایش حوزه‏ های علمیه‏ی دینی در ایران تا به امروز، این مراکز علمی و فرهنگی سهم قابل توجه ی در شکل‏گیری و نهادینه کردن تحولات اجتماعی داشته‏اند. اوج این تأثیرگذاری فرهنگی را در سالیان آغاز نهضت امام خمینی تا پیروزی انقلاب اسلامی می‏توان به روشنی احساس کرد. نخبگان و اندیشمندان حوزه ‏های علمیه، بویژه حوزه‏ی علمیه‏ی قم با تلفیق علوم و معارف اسلامی با دانش روز به‏ خصوص در حیطه‏ ی علوم انسانی، منشأ تأثیرات فراوانی در جامعه‏ ی ایرانی شدند.

عرضه ‏ی فرهنگ ناب اسلامی از سوی حوزه ‏ی علمیه که برپایی نظام اسلامی را در برنامه‏ ها و فعالیت‏ های خالصانه و تلاش‏گرانه‏ ی خود داشت، با پیروی فداکارانه ‏ی توده‏های مردم روبه‏ رو شد. رهبری بی‏ نظیر امام خمینی در مدیریت این روی‏کرد سیاسی و مجموعه‏ ی عوامل ذکر شده، انقلاب شکوهمند اسلامی را در میان تعجب جهانیان و نیروهای سیاسی غیراسلامی داخلی، خلق کرد. البته بحث درباره ‏ی نقش حوزه ‏های علمیه در توسعه و فرهنگ سیاسی کشور از مباحث مهمی می ‏باشد که نیازمند تحقیقات وسیع در این قلمروست؛ اما آن‏چه در پژوهش حاضر قابل تأمل است، تطبیق شرایط حوزه‏ی علمیه‏ ی قم با شرایط سیاسی و اجتماعی عصر روشن‏گری نهضت امام خمینی است که توانست با توجه به نیاز زمان، از زبانی متناسب با زمان استفاده کند.

به ‏یقین، قرارگرفتن در شرایط ایده ‏آل، مستلزم برخورداری از پشتوانه ‏ی محکم ساختاری و اداری است، اما در وضعیت کنونی و در مرحله‏ ی گذار که انقلاب اسلامی عهده ‏دار رسالتی عظیم و جهانی است، این سؤال پیش آمده که حوزه‏ های علمیه، به‏ خصوص حوزه‏ ی علمیه‏ ی قم تا چه اندازه خود را با وضعیت کنونی سازگار نموده است؟ آیا تحولات پیش آمده در حوزه ‏ی علمیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی عمل کرد حوزه را بهبود بخشیده است؟ کتاب حاضر، فرایند و روند بهینه‏ سازی شرایط ساختاری، اداری، آموزشی و پژوهشی را تشریح کرده است تا شاهد تطبیق شرایط کلی حوزه و میزان تأثیرگذاری آن بر تحولات کنونی و آینده‏ی جامعه‏ ی اسلامی باشیم.

آیا توسعه‏ی نهادهای آموزشی و پژوهشی این امکان را برای حوزه ایجاد کرده تا با توان و قدرت بیشتری در عرصه ‏های مختلف اجتماعی و سیاسی حضور داشته باشد یا این‏که بی‏ هدف و صرفاً به منظور ایجاد تغییرات، اقدام کرده است؟ در هر صورت این تغییرات باید به منظور هماهنگی زیرمجموعه‏ های مختلف با سیاست کلی حوزه‏ ی عملیه ایجاد شود. چنین برنامه‏ریزی معمولاً معطوف به مدیریت معقول و کارآمد است. مرکز اسناد انقلاب اسلامی در راستای تحقق اهداف انقلابی و علمی خود، ضمن قراردادن موضوع تحولات حوزه‏ ی علمیه‏ ی قم پس از پیروزی انقلاب، در کارهای پژوهشی خود، امیدوار است با فراهم آوردن کتاب فوق، گام دیگری در پیش‏برد اهداف خویش برداشته باشد.