انقلاب اسلامی در کاشان - جلد اول

انقلاب پدیده ‏ای سیاسی و اجتماعی است که خواهان دگرگونی بنیادین در جامعه است، اما کمیت و کیفیت خواست‏های انقلاب به عوامل مختلفی بستگی دارد که یکی از آن‏ها گستره ‏ی جغرافیایی و جمعیتی است، یعنی هر چه منطقه‏ ی جغرافیایی وسیع‏تری در یک جامعه، خواهان تغییر باشند و رفتارهای انقلابی از خود نشان دهند، دامنه‏ ی انقلاب و خواست ها و تبعات آن نیز وسیع‏ تر خواهد بود؛ زیرا حکومت‏های مستقر با امکانات محدود خود توان مقابله با جریانات انقلابی همه‏ جا گیر را ندارند.

از این رو، معمولاً سیاست حکومت‏های مستقر، در مهار انقلاب‏ ها، جلوگیری از گسترش جغرافیایی آن در گام نخست است. وقتی انقلاب دریک منطقه محدود شد، قدرت تخریبی بنیادهای رژیم مستقر را به نسبت محدودیت مکانی خود، از دست می ‏دهد. عامل انسانی نیز نقش بسیار مؤثری دارد، به این معنی که هرگاه یک انقلاب بتواند اقشار و طبقات بیشتری را با آرمان‏ ها و خواست‏های خود همراه سازد قدرت پیش‏برندگی خود را بالا خواهد برد. هر چند رهبران انقلابی به منظور ایجاد همبستگی و هماهنگی بین خواست‏های متفاوت و گاه متضاد طبقات انقلابی، تلاش‏های وافری انجام می‏دهند، اما گاه این هماهنگی رفتاری، نه به خاطر شعارها و باورهای مشترک بلکه به خاطر دشمن مشترک می ‏باشد.

مهار انقلاب در یک گستره ‏ی جغرافیایی و جمعیتی وسیع، به آسانی صورت نمی‏ گیرد بلکه مستلزم عنصر مؤثر دیگری به نام تشکیلات و شبکه‏ ی خبررسانی و خبررسانی منسجم، مرتبط و متمرکز است. یکی از گسترده ‏ترین شبکه‏ ها؛ مساجد، مدارس علمیه و هیأت‏های عزاداری بود که به دور از دخالت‏های دولت مستقر و به صورت مستقیم و متمرکز عمل می‏ کرد، یعنی مسجد و روحانی روستا، حداقل با یکی از روحانیان برجسته‏ ی شهر در ارتباط بود و ایشان نیز با روحانیان مراکز استان و یا کانون مرکزی یعنی قم و تهران در ارتباط بود و این خود اخبار مرکز را با سرعت بین اعضای شبکه پخش می‏ کرد و به واکنش ‏های آن‏ها جهت می‏ داد.

ویژگی مهم این شبکه، عدم وابستگی مالی و سیاسی با رژیم است که گاهی درگیری‏های مقطعی و گاه مستمر ایجاد می‏کرد و نیز می‏توانست اطمینان مخالفان را با گرایش‏های مختلف جلب کند. مسأله‏ی بعدی هماهنگی و همآوایی رهبران، آرمان‏ها و خواست‏های انقلاب و شبکه با توده‏ها بود و این نیز در گسترش دامنه‏ی نفوذ آن بسیار مؤثربود. شبکه‏ ی اطلاع ‏رسانی مذهبی‏ ها در تک تک شهرها فعال بود، اما میزان فعالیت ضدرژیم آن‏ها بستگی به ویژگی‏ های شخصی، گرایش‏ها و تحلیل‏های سیاسی اعضای شبکه داشت؛ اما از آن‏جایی که بین رأس شبکه با قاعده‏ ی آن رابطه ‏ی مرجع و مقلد برقرار بود، عملاً خواست‏های مرجع مو به مو و به دقت تا قاعده‏ ی هرم انتقال داده می ‏شد.

انتشار اعلامیه ‏ها و اطلاعیه‏ های مراجع و چاپ و تکثیر مجدد آن‏ها در روستاها و شهرهای حتی دورافتاده، بیانگر این رابطه است. کاشان یکی از شهرهایی بود که شبکه‏ ی روحانیت به دلیل نزدیکی به قم و تهران در آن بسیار فعال بود. اعزام مبلّغ از قم در ماه‏های مذهبی در جهت هماهنگی رفتارهای خود با مرکز قم انجام می ‏شد که این رفت و آمدها، نوعی وحدت در باور، رفتار و واکنش ایجاد می ‏کرد. در این اثر سعی شده است تا حدودی روند انقلاب اسلامی، میزان ارتباط شهر کاشان با قم و تهران و تأثیرپذیری از جریانات مرکزی مورد بررسی قرار گیرد. بررسی شعارها، اقشار و طبقات اجتماعی شرکت‏کننده در انقلاب و سایر مؤلفه‏ ها، نشانگر ارتباط دقیق روند انقلاب اسلامی در قم و کاشان است. مرکز اسناد انقلاب اسلامی در راستای شناساندن نقش شهرهای کشور در انقلاب، پژوهش اسنادی و میدانی فعالیت‏های انقلابی مردم در کاشان را در اختیار علاقه‏مندان مباحث تاریخ معاصر و انقلاب قرار می‏ دهد.