شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی

استاد جعفری این کتاب را به هنگام شرح و تفسیر خطبه ی 83 نهج البلاغه به رشته تحریر کشاند، چرا که در نهج البلاغه ، انسان در دو قلمرو «آن چنان که هست » و «آن چنان که باید باشد» مطرح می شود. از همین روی در لابه لای مطالب این اثر نیز به نهج البلاغه بسیار استناد شده است .
نهج البلاغه اثر شخصیت بی نظیری است که با همه ی ابعاد و مشخصات انسان آشنایی داشته ، و از قله ای مرتفع به انسان نگریسته است .
از نظر استاد به چهار دلیل می توان انسان شناسی نهج البلاغه را دقیق ترین و کامل ترین نوع انسان شناسی دانست .
1-رابطه ای که علی (علیه السلام ) با خود داشته ، هیچ فردی جز معصومین تاکنون با خود نداشته است . هیچ کس چون علی (علیه السلام ) نتوانسته رابطه خود را با عالم هستی تنظیم نماید و از «خود» بهره برداری کند.
2-حوادث گوناگونی که در طول حیات علی (علیه السلام ) به سراغ وی آمد به گونه ای بود که «گویی جهان هستی و تاریخ بشری نمونه ی همه حقایق و رویدادهایی را که در نهاد و صور آن دو قلمرو بوده و خواهد بود، برای او نشان داده است ».
3-تصفیه و تزکیه ی درونی علی (علیه السلام ) موجب شد او به برترین راه در شناسایی انسان نائل آید.
4-علی (علیه السلام ) احاطه ای دقیق بر قرآن کریم یعنی مهم ترین کتاب انسان شناسی داشت . نگاهی به متن سخنان امام نشان می دهد که وی «قرآن را که کتاب انسان است ، در همه سطوح روانی خود در حد اعلاء درک نموده است ».
در این اثر استاد جعفری انسان را از دو دیدگاه «آن چنان که هست » و «آن چنان که باشد» مورد بررسی قرار داده است . مهم ترین موضوعاتی که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته عبارتند از:
1-علل عقب ماندگی انسان شناسی
2-چهار نظریه ی مهم در طبیعت انسانی
3-طبیعت انسانی از دیدگاه اسلام و بررسی این موضوع که قرآن کریم به معرفی طبیعت و تمام ذات نپرداخته است .
4-عوامل ضعف انسان
5-استعدادهای ذاتی انسان از دیدگاه اسلام . در این بحث ویژگیهای انسانی مورد بررسی قرار گرفته است .
6-حقوق حیوانات در اسلام
این بحث از این جهت مطرح شده تا نشان داده شود که «جان هر جانداری مادامی که عامل ضرر بر انسانها نباشد، محترم است ».
در این فصل ، حقوق حیوانات از دیدگاه فقه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است . این بحث در واقع جمله ی معترضه ای است که در ذیل یکی از استعدادهای ذاتی انسان یعنی «حیات فعلیت و دوام خود را می خواهد» مطرح شده است . این بحث می بایست که در فصل جداگانه مطرح می شد.
7-بررسی تعریف روان از دیدگاه منابع اسلامی
در بحث از نهمین استعداد ذاتی انسان از دیدگاه اسلام ، استاد این ویژگی انسانی را مطرح کرده که «فقط با به فعلیت رسیدن بعد روحی حیات انسانی است که شخصیت ، من ، روان ، روح می تواند مطرح شود». در ذیل این مطلب استاد به بحث از نفس و روان از دیدگاه متفکران اسلامی پرداخته است .
8-عوامل اختلاف آراء روان شناسان . در ذیل این جمله ی معترضه ، استاد بحث دیگری را در مورد عواملی که موجب اختلاف آراء روان شناسان شده مطرح می کنند.
کل این بحث نیز می بایست تحت عنوانی مستقل مطرح می شد، نه در ذیل استعدادهای ذاتی انسان از دیدگاه اسلام که خود بحث مفصلی است .
9-طرق صعود تکاملی روح
این عنوان نیز در ذیل نهمین استعداد ذاتی انسان آمده است . این بحث خود شامل ده عنوان فرعی است . این بحث بسیار مهم می بایست در فصلی جداگانه می آمد و طرح آن با گستردگی مطالب مطرح شده در این قسمت کتاب مناسب نیست .
10-قانونمندی روح انسان : این بحث با عنوانی طولانی در چهار سطر آمده که جا داشت به همین عنوان مختصر می آمد. استاد، قوانین روح انسان را در ذیل ارتباطهای چهارگانه رابطه ی انسان با خود، رابطه ی انسان با جامعه ، رابطه ی انسان با جهان هستی ، رابطه ی انسان با خدا، مطرح کرده است .
این اثر نفیس شامل مباحثی عمیق در انسان شناسی است که اگر عناوین شش و هفت و هشت و نه - که در ذیل عنوان پنج آمده است جداگانه مطرح شود خواننده از کتاب بهره ی بیشتری خواهد گرفت .