تجلی نور و رنگ در هنرهای ایرانی - اسلامی

کتاب حاضر، پژوهشی علمی و تحقیقاتی است دربارة تجلی نور و رنگ در هنر ایرانی اسلامی که آن را حسن بلخاری قهی در 51 صفحه گرد آورده است. در این کتاب به مبانی عرفانی نور و رنگ در هنر ایرانی پرداخته شده است. نگارگری ایرانی که با بهزاد نقاش بزرگ ایرانی عصر تیموریان هرات و شاگردان او در تبریز و اصفهان به شکوه نشست، مورد توجه این کتاب است. به نظر نویسنده نگارگری ایرانی نسبت ذاتی با معنا، زبان و فرم دارد، رنگ و نور و فرم در این هنر به واقعیتهای عالم برون وفادار نیستند. کوی و دشت در این تماشاگه راز، رنگهای متفاوت با عالم عین دارند. جریان نور در ظهور شعاعهای عمودی از آسمان جریان یافتن معنایی را از عالم عرش به دنیای فرش روایت می کند و نیز نگاهی را از عالم فرش به بی نهایت عرش بالا می برد رنگ و نور در نگارگری ایران و هنر اسلامی، با عدم پیروی از اصل انطباق با واقع روایت گر عالم دیگر و جهانی فراتر از واقع است.

مانند کوه که در دنیای واقع رنگی سرد و زمخت دارد، اما در نگارگری ایرانی جامه رنگین آبی به تن می کند تا نمادی باشد از صفات انفعالی، انقباضی و انعقادی. رنگهای غالب در نگارگری ایرانی انواع رنگ سبز و آبی است همراه با رنگهایی چون سرخ، زرد و ... که لطافت زیبایی، هیجان و شیدایی عالمی دیگر و بالا را روایت می کند. نور در نگارگری ایرانی ساطع از عالم بالاست که اکسیر معرفت، قدرت و فضیلت تلقی می شود مانند هاله ای درخشان که در نگارگری دور سر پیامبران و اولیاء خدا کشیده می شود و آنان را از سایر مردم متمایز می کند. نویسنده سپس به تجلی نور و رنگ در هنر معماری اسلامی ایرانی اشاره می کند و آن را در شمسه ها و مقرنسها می یابد و همه را تجلی امر قدسی می داند که هنر اسلامی ایرانی میعادگاه آن است.

نور و رنگ در ایده بزرگان اسلامی و اندیشمندان ایرانی همچون ملاصدرا و سهروردی و شاعران و عارفان ایرانی اسلامی، همچون حافظ، مولانا و شبستری در کتاب حاضر به بررسی گرفته شده و به شعر و کلام عارفانه آنان استناد شده تا تجلی رنگ و نور را در کلام قدسی یابد و آن را جلوه انوار الهی در زمین بداند. در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد حافظ شیرازی سیاهی گر ببینی نور ذات است به تاریکی درون آب حیات شعر است .نویسنده در پایان کتاب به تعبیر هنری ک‍ُرب‍َن به تجلی نور و رنگ می پردازد و چنین کلام را به پایان می برد. در عرفان اسلامی ایرانی رنگها تبدیل به شاخصی می گردند برای عارف تا بدان وسیله مقام نورانی عرفانی خویش را به داوری گیرد. او فراسوی زمان است و تنها عالم رنگ جهت دهنده سیر و سلوک اوست.