فرهنگ فارسی زانسو

نگارش فرهنگهای زانسو «از آن سو» پدیده چندان نوینی در دانش واژه نگاری و فرهنگ نویسی نیست و از آغاز قرن بیستم به این طرف بیش از بیست فرهنگ زانسو، که بیشتر آنها به زبانهای اروپایی است، به نگارش در آمده است و در اختیار علاقه مندان آشنا به این زبانها قرار گرفته است. با اینکه زبان فارسی نوین تاکنون از وجود چنین فرهنگی محروم بوده است، اما آشنایی فارسی زبانان با این گونه دسته بندی لغت به قرنها پیش می رسد. براساس قرائن موجود، یکی از قدیمترین فرهنگهای زانسو در تاریخ فرهنگ نگاری و لغت نویسی را شاعر و لغت شناس بزرگ فارسی زبان، اسدی طوسی، در سده پنجم هجری تحت عنوان لغت فرس نگاشته است.

همان طور که می دانیم، در فرهنگهای معمولی، کلمات براساس حروف الفبا تنظیم می شود. این بدان معنی است که از دو واژه متفاوت، آن واژه زودتر می آید که نخستین حرف آن به اولین حرف الفبا (آ) نزدیکتر باشد. در تدوین فرهنگهای زانسو دقیقاً از همین اصل استفاده می شود، منتهی با این تفاوت که مقایسه دو واژه نه براساس حرف اول آنها، بلکه براساس حرف آخر، صورت می گیرد. به بیانی دیگر، مقایسه از آخر کلمات آغاز می شود و به سوی شروع کلمات پیش می رود. بدین ترتیب، در فرهنگ زانسو، از دو واژه ناهمگون، واژه ای زودتر می آید که آخرین حرف آن به نخستین حرف الفبا نزدیکتر باشد؛ مثلاً، در این فرهنگ واژه «پا» پیش از واژه «آب» نوشته شده است. و هنگامی که حرف آخر دو واژه یکی باشد، مقایسه براساس حرف دوم از آخر (حرف ماقبل آخر) صورت می گیرد؛ مثلاً، واژه «شب» قبل از واژه «جیب» آمده است و الی آخر ... .

ساختار بسیار ساده فرهنگ فارسی زانسو به پژوهندگان و علاقه مندان غیر زیان شناس و به ویژه به شاعران و دوستداران شعر امکان می دهد تا از آن در پژوهشهای بسیار متفاوت یاری بگیرند. اما باید تأکید کرد که بهره گیرندگان اصلی از فرهنگ زانسو زبان شناسان و به ویژه لغت شناسنان و لغت نویسان اند. این فرهنگ برای به دست آوردن بسیاری از مشتقات پسوندی زبان و تعیین تناسب کمی میان آنها ابزاری بی همتاست. بدون چنین فرهنگی تقریباً ناممکن است به دقت تعیین کرد که چه نوع و چه تعداد واژه مثلاً به پسوند «_مند» ختم می شود یا اینکه آیا کلیه کلماتی که به «_شناسی» ختم می شوند معرفی کننده یک دانش اند؟ و آیا می توان دانست که پسوند «_آر» با چه نوع ریشه ای (اسمی، فعلی ...) ترکیب می شود؟ همچنین برای نشان دادن تلفظ لغات، همان گونه که در بیشتر فرهنگهای امروز رایج است، از علائم آوانویسی بین المللی بهره گرفته شده است که جدول کامل آن آمده است.