پیدایش و دگرگونی رمان: معرفی 120 شاهکار ادبی جهان از سروانتس تا ولادیمیر نباکف

آنها که اهل کتاب هستند بی گمان بارها از سوی دیگران با این پرسش رو به رو شده اند که شاهکارهای ادبیات داستانی چه نام دارند و بهترین رمانه ها را چه کسانی نوشته اند و از این قسم سوألات که درواقع به آثاری اشاره دارند که باید خواند؛ چیزی شبیه سیاهه شاهکارهای ادبی و از آن دست لیست ها که با عناوینی همانند «صد کتاب که باید پیش از مرگ خواند» و... گهگاه در رسانه ها نیر منتشر می شود.

چند سال پیش نیز رضا امیرخانی لیستی صد تایی از رمان های مهمی که خوب است علاقمندان ادبیات داستانی بخوانند ارائه کرده و بر هریک از این انتخابها نیز توضیحی یک خطی افزوده بود که به دلایل آن انتخاب اشاره داشت. البته آنگونه که انتظار می رفت این بحث که چرا فلان رمان به این لیست راه یافته و آن رمان دیگر بدان راه نیافته است و... پیرامون آن لیست هم درگرفت که بدیهی و ناظر به تفاوت سلیقه ها بود.

کتاب «پیدایش و دگرگونی رمان» نوشته علیرضا پوردانا نیز با نیتی کم بیش مشابه نوشته شده است: «بارها شاهد بوده ایم علاقمندان جدی به رمان با انبوهی از کتابهای این حوزه ادبی روبه رو بوده اما در گزینش رمان های برجسته دچار تردید شده اند» با توجه به چنین ضرورتی نویسنده این کتاب تصمیم گرفته با رویکردی کم و بیش تحلیلی به برجسته ترین آثارِ نامدارترین رمان نویسان که نقشی تأثیرگذار در این گونه ی ادبی داشته اند، بپردازد.

نویسنده این کتاب با دو چالش مهم در ارائه ی چنین لیستی (که به ۱۲۰ عنوان رمان محدود شده) روبه رو بوده، نخست عناوین بسیار زیاد آثار برجسته ای که ارزش خوانده شدن دارند و سپس نویسندگانی که دو یا حتی چند شاهکار در کارنامه خود دارند که می توانند در این لیست حضور داشته باشند. برای این منظور، پوردانا ترجیح داده از هر نویسنده تنها به یک اثر بسنده کرده و همچنین با اتخاذ رویکردی مبتنی بر ژانرِ رمان و دوره ای که این ژانر رواج داشته است، از تعداد رمانها کاسته و به عبارتی آنها را سرند کند.

ایده اخیر در نهایت به نفع کتاب تمام شده و باعث شده آن را از سطح اثری که صرفا به معرفی ۱۲۰ رمان مهم تاریخ ادبیات می پردازد فراتر برده و از وجوه دیگری نیز برخوردار سازد. به همین دلیل کتاب حاضر برای مطالعه ی تندگذرِ چهار قرن رمان نویسی و درک فرایند پیدایش و دگرگونی رمان از قرن شانزدهم تا بدین سو، برای مخاطبی که با تاریخ پیدایش و تغییر و تحول رمان نویسی آشنا نیست، پیشنهادی مناسب محسوب شود؛ به خصوص اینکه نویسنده کوشیده با رویکردی مبتنی بر توالی زمانی به تاریخ پیدایش گونه‎های مختلف رمان پرداخته و در این بین نیز به معرفی رمانهای برگزیده مورد نظر خود بپردازد.

با اتخاذ چنین ساختاری کتاب به ده فصل با عناوین زیر تقسیم شده است: قرن هفدهم: رمان پیکارسک؛ قرن هجدهم: رمان در دوره نئو کلاسیک ها؛ قرن نوزدهم: رمان در دوره رمانتیک ها و رمان رئالیستی و رمان ناتورالیستی؛ قرن بیستم: رمان رئالیستی قرن بیستم؛ رمان در عصر مدرنیسم، رمان جریان سیال ذهن، گذار از مدرنیسم به پست مدرنیسم، رئالیسم جادویی و رمان پست مدرن. نویسنده در هر بخش ابتدا با توضیحی فشرده و موجز به ویژگی ها و شاخصه های آن گونه یا ژانر از رمان می پردازد و در ادامه به معرفی رمانهایی که به عنوان آثار شاخص آن ژانر انتخاب شده می پردازد.

بیشترین حجم کتاب به معرفی رمانها اختصاص یافته است. در هر بخش از کتاب پس از معرفی هر رمان، به صورتی فشرده و موجز به درونمایه آن پرداخته شده و شرحی نسبتا کامل از مضمون رمان در اختیار خوانندگان قرار داده می شود. البته شرح داستان هر رمان با چنین جزئیاتی می تواند به طور کامل داستان آن را لو دهد؛ بنابراین شاید بهتر بود نویسنده به جای اینکه تا این اندازه روی داستان رمانها زوم کند، بیشتر به معرفی و تحلیل داستانها پرداخته بود.

به هر روی «کتاب پیدایش و دگرگونی رمان» پیشنهاد مناسبی است برای آنها که می خواهند درباره رمان بیشتر بدانند و همچنین بهترین رمانهای نوشته شده در سبک های مختلف ادبی را بشناسند. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نویسنده در این میان از رمانهای مهم ایرانی هم غافل نشده و از اوایل قرن بیستم که رمان نویسی در ایران جدی می شود نمونه هایی را برگزیده و به مخاطبان کتاب معرفی کرده است: بوف کور، چشمهایش، نیمه غایب، اهل غرق، شوهر آهوخانم، سنگ صبور و... از جمله رمانهای ایرانی معرفی شده در این کتاب هستند.ن پوردانا در انتخاب رمانهای فارسی نیز کوشیده به سراغ نویسندگان از نسل های مختلف رفته و با معرفی شاخص ترین اثر هر نویسنده، برای خواننده ای که علاقمند است به طور مقدماتی با رمان و رمان نویسان مطرح ایرانی آشنا شود، فرصتی مقدماتی را مهیا می سازد.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)