عدالت و سیاست؛ بررسی ابعاد نظری و کاربردی عدالت در گفتمان سیاسی اسلام و غرب

معرفی کتاب

نویسنده مجموعه حاضر به قصد فهم عدالت در دو بخش فقهی و کلامی و کاربردی ـ تطبیقی در هفت فصل به کالبدشکافی این مفهوم پرداخته است.

بخش اول (از فصول اول تا سوم) شامل یک گذار تاریخی در مفهوم عدالت است که با سیره نبوی(ص) و نظریه تعدیل گری امام خمینی(ره) آغاز و پایان می یابد.
فصل اول با عنوان «ابعاد نظری عدالت نبوی(ص) به چیستی عدالت پرداخته است که جز به شناخت، مراتب عدالت، و نقطه آغاز و عزیمت آن میسر نمی شود. در این مقاله مفروض مؤلف آن است که ما مقوله ای به نام عدالت سیاسی داریم که خود شاخصهایی دارد که صرفاً با درنظر گرفتن آن شاخصها می توان به عدالت در عرصه سیاست دست یافت. مؤلف در این پژوهش میانه روی و کارآمدی را دو دستاورد و غایت معطوف به عدالت معرفی می کند که با حصول آن می توان توأمان در دنیا و آخرت به خوشبختی و سعادت رسید.
فصل دوم با عنوان «عدالت از دیدگاه امام علی(ع) با این فرض که پرسش از عدالت یکی از پرسشهای پایدار و در عین حال پیچیده تفکر سیاسی بشر است، به چیستی عدالت و امر عادلانه پرداخته است. وی عدالت را مقوله ای فراتاریخی و مسئله پایانی ادیان الهی و به ویژه اندیشه سیاسی مطرح می کند و سعی دارد که تمرکز بر مفهوم عدالت از دیدگاه امیرالمؤمنین علی(ع) به عنوان تنها امام معصومی که به امر حکومت پرداخته است، به این چالش پرمناقشه پاسخ گفته و با ورود در سیره این امام(ع) به بیان این مفهوم بپردازد.
مؤلف در این مقاله ضمن طرح اخلاق سیاسی و سیاست اخلاقی، اخلاق اسلامی را متن اصلی سیاست تعریف می کند و ضمن ارائه یک شرح نسبتاً کلان، با توجه به سیره علوی و روایات و نامه های موجود از سنت علوی، این مدعا را که پیش فرض عدالت، اخلاق است، به بحث گذاشته است.
فصل سوم با عنوان «عدالت به مثابه تعدیل، درآمدی بر نظریه امام خمینی(ره) در باب عدالت ملی و بین المللی»، در جستجوی منطق درونی عدالت در نظریه و عمل است تا اینکه میزان عدالت را در دو سطح ملی و بین المللی در آراء و سیره امام خمینی(ره) معنی کند و با این مفروض که سیاستهای مبتنی بر سطح ملی با سطح بین المللی متفاوت است. چیستی عدالت را در یافتن یک نقطه تعامل مورد پرسش قرار می دهد و در تلاش است که ضمن ارائه شاخصهای ملی و بین المللی عدالت، ساختار تحلیلی نوینی را با تکیه بر نظریه امام خمینی(ره) بازسازی کند.

بخش دوم (از فصول چهارم تا هفتم) نیز مسائل کاربردی و تطبیقی عدالت با توجه به موضوع عدالت به بحث گذاشته شده است.
بر این اساس فصل چهارم با عنوان «نوستالژی عدالت و شهر عدل در فلسفه سیاسی غرب و گفتمان مسیحی» بر آن است تا در بررسی تعاملات دو حوزه دینی و دنیوی در سه دوره تاریخی قبل از مسیح، دوره کلیسا و جدی را نشان دهد که اساساً فرض جدایی دین از مذهب در اندیشه سیاسی غرب امری غیرواقعی و تخیلی است و تعامل امر دینی و امر سیاسی همواره در دولتهای قدیم، مسیحی و جدید، مسئله ای ضروری و غیرقابل تفکیک بوده است.
در این مقاله مؤلف در تلاش است که نشان دهد که اندیشه غربی در تعامل دین و سیاست و تعریف حوزه های کشمکش میان این دو، بیش از آنکه به سکولاریسم دینی مرتبط باشد، مربوط به سکولاریسم سیاسی است. این مقاله سعی کرده است تا ضمن بازخوانی متکی بر خرد و فرزانگی خدایان حتی قبل از مسیح نیز این تعامل به گونه ای متکی بر خرد و فرزانگی خدایان گام برداشته است؛ ضرورتی که به نظر می رسد به عنوان جزء لایتجزای زندگی اجتماعی بشر مفروض گرفته می شود.
فصل پنجم نیز در همین راستا با عنوان «مقایسه مفهوم عدل در اسلام و مسیحیت با تکیه بر اراء آگوستین» نشان می دهد که عدل در هر دو دین مسیحیت و اسلام جایگاهی مبنایی و محوری دارد. در این مقاله نویسنده با تلاش عمیق و تمرکز بر سیره و آراء آگوستین، این فرضیه را پیش روی خوانندگان قرار می دهد که آیا با توجه با قرابت آراء آگوستین و اسلام در مفهوم عدل نمی توان مدعی حکمی عام از این تشابه در اسلام و مسیحیت شد؟
فصل ششم از این مجموعه با عنوان «جایگاه عدالت در روابط بین الملل» به دنبال این بحث است که آیا اساساً عدالت در عرصه بین المللی مفهوم معنادار است یا خیر؟ در این مقاله مؤلف با این مدعا که تلاش برای عدالت بین المللی تقریباً ناکام است بر آن است تا با استناد به دو سند مهم بین المللی یعنی میثاق جامعه ملل و منشور ملل با بررسی ابعاد گوناگون مسئله، رابطه میان عدالت، قدرت و امنیت در روابط بین الملل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و ناکامی مورد بحث را در حوزه های نظری نیز آزمون کند.
فصل هفتم با عنوان «فراز و فرود گفتمان عدالت در دولتهای جمهوری اسلامی ایران» ضمن تعریف و معنای عدالت در اسلام و تشیع بر این باور است عدالت به عنوان یک اصل بنیادین نظام جمهوری اسلامی محسوب می شود و بر این اساس نیز مدعی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز بر محور عدالت تبین شده است.
مؤلف در این مقاله نشان داده است که هر چند اولویت و اهمیت این آرمان محوری انقلاب در طول سالهای انقلاب دستخوش تغییر و نوسان گردیده است اما از آنجا که مفهوم شیعی عدالت جوهره اصلی انقلاب ایران را بنا کرده است، هیچ یک از دولتهای ایران آن را نادیده نگرفته اند.