مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی (ره) و شهید صدر (ره)

موضوع کتاب حاضر، بررسی مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام است و هدف، نشان دادن عوامل تأثیرگذار در استنباط درست احکام در شرایط مختلف زمانی در مقام اثبات با توجه به عدم تغییر احکام شرعی در مقام ثبوت است. در این رابطه نقش و ارتباط این عوامل با یکدیگر مورد توجه قار گرفته است تا بر این اساس، درباره موضوع مورد بحث نظریه ای ارائه شود. حضرت امام خمینی و آیت الله صدر به مناسبت های مختلف دربارة مسئله نقش زمان و مکان، نظریه های پراکنده ای را ارائه کرده اند. ایشان این مباحث را در کتب فقهی و اصولی خود به صورت نظام مندی بررسی نکرده اند. لذا در این اثر تلاش شده است تا بین مباحث پراکنده در این زمینه ارتباط برقرار نموده و مبانی فقهی آن، از کتب فقهی و اصولی آن دو، در قالبی که طراحی شده است، استخراج شود. در این تحقیق از روش توصیفی، تحلیلی استفاده شده است. نویسنده ابتدا بر اساس آثار مکتوب دو فقیه، آراء آنان را استخراج نموده و سپس به تبیین و تحلیل آن پرداخته است. سئوالات اساسی مطرح در کتاب حاضر این است که دیدگاه امام خمینی(ره) در مورد نقش زمان و مکان بر چه مبانی استوار است؟ و مبانی دیدگاه شهید صدر(ره) در موضوع بحث چیست؟

کتاب از چهار فصل به شرح زیر تشکیل شده است. فصل اول تحت عنوان «کلیات»، نویسنده برای تبیین محل نزاع، واژه های مرتبط به بحث را به طور خلاصه بررسی و در ضمن آن سعی کرده است به نظریات دیگر فقها به منزله مدخلی برای تبیین نظریات حضرت امام(ره) و شهید صدر(ره) اشاره نماید. بررسی شناخت موضوع حکم و روش های آن، عرف و بناء عقلاء در همین زمینه صورت گرفته است. نگاهی کلی به نقش زمان و مکان در بیان احکام الهی در روایات اهل بیت(ع) و دیدگاه های فقها مطالب نهایی فصل اول را تشکیل می دهد. نویسنده در فصل دوم با عنوان «مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی(ره)»، دیدگاه های امام خمینی(ره) را در موضوع بحث توصیف و تبیین کرده است. این دیدگاه ها در سه بخش تغییر موضوع، عرف و سیره عقلاء و حکومت،مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم با عنوان « مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه شهید صدر(ره)»، نظریات شهید صدر (ره) در سه بخش «تفکیک بین حوزه معاملات و عبادات»، «تطبیق احکام شیعت» و «منطقه الفراغ» توصیف و تبیین شده است. این تقسیم بندی بر مبنای موضوعاتی صورت گرفته است که دو بزرگوار در بیان دیدگاه های خود، در بحث از ثابتات و متغییرات در نظام شریعت بیان کرده ند به صورتی که حضرت امام(ره) نقش زمان و مکان را در تغییر موضوع و شهید صدر(ره) در تطبیق احکام شرعی و آن هم غالباً در حوزه معاملات می داند. فصل چهارم بر عنوان «نتیجه مقایسه دیدگاه های حضرت امام(ره) و شهید صدر(ره)»، به مقایسه، نقد و بررسی مبانی کلی دو نظریه در دو بخش تطبیق احکام شرعی و حکومت و تبیین برخی از مسائل این دو حوزه پرداخته شده است.