بیداری اسلامی در گستره سیاست جهانی، درآمدی تحلیلی بر اسلام سیاسی

در این نوشته سعی شده است ابتدا اسلام سیاسی به لحاظ نظری و مفهومی مطالعه شود و سپس اسلام سیاسی در دو منطقه جنوب آسیا و شبه قاره افریقا و در نهایت در کشور های مختلف اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بر این اساس این کتاب دارای سه بخش و پانزده فصل است. بخش اول مربوط به رویکردهای نظری به اسلام سیاسی می شود که دارای پنج فصل با مباحثی در مورد اسلام سیاسی، رابطه آن با عمل گرایی، دموکراسی و تأثیرات آن بر رویکردهای بین المللی است.

فصل اول ابتدا با نگاه به ریشه ها و ماهیت اسلام گرایی بعنوان سازمان دعوت و نیز با توجه به توسعه تمایل جهادی نشأت گرفته از آن، پیدایش اسلام سیاسی مدرن را مورد بررسی قرار می دهد. سپس دو جریانی که در دهه شصت تلاش می کردند با بکار گرفتن روش جهاد یا با تمرکز بر دعوه ابهامات را رفع کنند، مورد بررسی واقع می شوند.

در بخش دوم نتیجه این بحث و تمایل به خشونت را با آوردن مثالهایی تحلیل خواهد شد. این مثال ها عبارتند از: جمعیت اسلامی مصر، نظریه پرداز جهادگرای سعودی یوسف العیری ، انجمن عراقی دانشمندان مسلمان و انجمن برادری مسلمانان سوری و مصری. سلفیه نیز که توسط سعودی ها ترویج شده است و سعی بر کمرنگ کردن باقی فرم های سیاست به منظور تحکیم قدرت علما و خاموش کردن انتقاد از سلطنت دارد، به عنوان غیر محتمل ترین راه حل نشان داده خواهد شد.

تغییرات عمده ای در حرکت اسلامی در 25 سال گذشته رخ داده است و این فصل نشان می دهد که نوشتار های زیرساختی این دو حرکت پیچیده تر شده است. توسعه آنها را توسط تفسیر آنها از واقعیت می توان ردیابی کرد. بسیاری چیزها را می شود از تفسیر آنها از واقعیت دریافت. آیا این تفسیر بد است و باید تغییر کند یا آنکه بذر درک و پذیرش متقابل را در نهان دارد؟ و اینکه رابطه بین متون مقدس و واقعیت چیست؟ فصل دوم به دلایلی متقن، بر روی گروه های اسلامی در خاورمیانه تمرکز می کند که به لحاظ سیاسی در خاورمیانه محبوب شده اند.

هدف اصلی کشف این نکته است که آیا جنبش های اسلام گرا در این منطقه به طور کلی به علت درخواست های مشترک برای یک ایدئولوژی مذهبی به وجود آمده اند یا اینکه آنها به منزله پاسخی برای شکست رژیم های موجود در حل طیفی از مشکلات عینی توسعه یافته اند. در این رابطه، این نوشته سعی می کند نشان دهد که اسلام به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی به ابزاری برای بیان مشاجرات سیاسی توده ای بر ضد رژیم های موجود، توسط گروه های سلفی تبدیل شده است.

فصل سوم به بررسی وجوه مختلف اسلام سیاسی می پردازد که عمدتاً در زمینه های مجزا تعیین می شوند و اکثریت قریب به اتفاق جنبش های اسلام گرا به شیوه ای صلح آمیز در چارچوب محدودیت های قانون اساسی عمل می کنند. همچنین به این موضوع می پردازد که دموکراسی سازی نه تنها موجب مدرن سازی تشکیلات اسلام سیاسی از طریق ایجاد ائتلاف می شود بلکه باعث تجزیه آنها به احزاب مختلف با دستورکارهای متفاوت نیز خواهد شد. این فصل همچنین رجوعی به گذشته خواهد داشت تا نشان دهد عرصه های سیاسی و مذهبی اسلام از دوران قدیم به دلایل معقول از یکدیگر مجزا باقی مانده اند و وجوه معاصر اسلام سیاسی محصول رویارویی اروپا باجهان اسلام در دوران استعمار است.

در ادامه ماهیت رژیم ها در جهان عرب و این که چگونه عملکرد منفی امریکا باعث افزایش عکس العمل های ایدئولوژیک و مشروعیت و مشهوریت جنبش های اسلامی در میان ملت هایی با اکثریت مسلمان شده است، را مورد بحث قرار می دهد. در فصل چهارم با عنوان «مشارکت دادن اسلام سیاسی برای ارتقای مردم سالاری»؛ در مورد فهم اسلام سیاسی؛ جنگ با ترور و مسئله خشونت بحث شده است.

فصل پنجم از یک سو توسعه روابط بین جنبش های اسلام سیاسی و از سویی دیگر محیط های خارجی یا منطقه ای و بین المللی به ویژه غرب را مورد مطالعه و تحلیل قرار می دهد. به عبارتی دیگر، این فصل مفهوم و رفتار جنبش های اسلام سیاسی و روابط بین الملل را بررسی می کند. همچنین این دیدگاه ها، برنامه ها و سیاست های جنبش ها و محیط ها را از دهه 1940 تا حال در برمی گیرد.
بخش دوم مربوط به مطالعات منطقه ای اسلام سیاسی است که در دو فصل جداگانه اسلام سیاسی در جنوب آسیا و شبه قاره افریقا به طور مفصل بیان می شود. فصل ششم کتاب؛ رشد اسلام سیاسی را در جنوب آسیا (پاکستان، افغانستان و استان های هندی جامو و کشمیر) بررسی می کند که بر اساس موضوعات ارجاعی متقابل طراحی شده است که در کانون مباحث توسعه اسلام سیاسی قرار دارند. فصل هفتم کتاب نیز در مورد اسلام سیاسی در شرق افریقا؛ شاخ افریقا؛ نیجریه و سنگال بحث و بررسی می نماید.

بخش سوم با عنوان مطالعه اسلام سیاسی در کشور های مختلف، دارای هشت فصل است که پدیده اسلام سیاسی، جنبش های اسلامی و موضوعات مختلف مانند احزاب اسلامی، رابطه با دنیای غرب و کشورهای اسلامی در این فصول بررسی می شود. بر همین اساس این فصل به ترتیب در مورد وضعیت اسلام سیاسی در پاکستان، مالزی، ترکیه، سوریه، الجزایر، مراکس، سومالی و داغستان به بحث و بررسی پرداخته است.