خانه دایی یوسف: وقایعی تکان دهنده از مهاجرت فداییان اکثریت به شوروی

معرفی کتاب

می گویند تلخ ترین تراژدی یک انسان زمانی ست که در می یابد آرمانهایش همه دروغین بوده اند. چنین اتفاقی در تاریخ معاصر ایران به ویژه در میان آنها که درگیر مبارزات سیاسی بوده اند، به کرات رخ داده است. اما برای هیچ گروه و دسته این آرمان باختگی تراژیک به اندازه دلباختگان مکتب اشتراکی کمونیستی همسایه شمالی ما نبوده است. حال اسم گروه دسته شان هرچه بوده باشد، از حزب توده بگیر تا چریک های فدایی خلق اکثریت یا اقلیت و الخ.

برخی وقتی هنوز فرصتی باقی بود، از این کج راهه بازگشتند؛ اما بسیارانی هم ندانستند آنچه را که باید بدانند و نه تنها جوانی خود را که تمام زندگی شان را باختند. کتاب «خانه دایی یوسف» شرح زندگی پر از رنج و شکست برخی از همین گونه افراد است.

دایی یوسف به شکلی کنایی و البته از سر صدق و اعتقاد، اشاره به یوزف استالین دارد، و خانه دایی یوسف هم در واقع نام مستعار کشور شوروی است در میان جماعت معتقدان کمونیسم در ایران که مأمن و ارض موعودشان این کشور به حساب می آمد.

اتابک فتح الله زاده نیز یکی از همین افراد است، مبارزات سیاسی اش را از قبل از انقلاب آغاز کرده و سالهای بسیاری را در خانه های تیمی گذرانده و پس از انقلاب و حوادثی که برای این گروه پیش آمد مدتی فعالیت مخفی سیاسی می کرده و سرانجام به این نتیجه رسیده که برای گریز از دستگیری، به خانه دایی یوسف پناه ببرد. با هر سختی است از مرز می گذرد و به ارض موعود می رسد، اما آن بهشت خیالی جهنم هولناکی از کار در می آید که فجیع ترین جنایات غیر انسانی در آن رخ می دهد. جهنمی که قربانیانش همین فداییانی محسوب می شوند که سالها مبارزه می کردند تا وطن را شبیه همین ارض موعود کنند که از بخت یاری ما این چنین نشد!

کتاب روایتی کم و بیش داستان گونه دارد همین مسئله با توجه به سادگی زبان آن، زمینه ای را فراهم ساخته که خواننده به راحتی با آن ارتباط برقرار کند. از دیگر سو نگاه واقع بینانه نویسنده به زندگی سیاسی خود و دیگر رفقای همرزمش در سازمان فداییان اکثریت و همچنین تصویری که از زندگی فاجعه بار مهاجرین ایرانی در شوروی به دست می دهد؛ دست به دست هم می دهند تا کتاب حاضر به اثری خواندنی، تکان دهنده و البته تأثیرگذار بدل شود.

«وقتی شرایط مبارزه برای توده ای ها و فرقه چی ها در آذربایجان سخت می شد...درموقع شکست و تعقیب و در به دری، همسایگی شوروی از نظر آنها سعادتی بود و می توانستند با کمال میل نزد دایی یوسف به مهمانی بروند، اما از سالخوردگان و مردم عادی شنیده می شد جوانی که به روسیه برود، دیگر بر نمی گردد .... آن بخش از توده ای ها و فرقه چی هایی که درایران مانده بودند، همچنان به دوستان و آشنایانی که به شوروی مهاجرت کردند، حسادت می ورزیدند و به قول معروف: مرده ها خیال می کردند که زنده ها مشغول خوردن حلوا هستند.»

سرانجام در سالهای آغازین انقلاب شرایط به گونه ای می شود که به قول نویسنده «خانه دایی یوسف به ما چشمک می زد». اما فرار به شوروی مصادف است با افتادن در دام کشور کمونیستی و جماعتی که یک عمر سنگ این مرام را به سینه می زدند با کمال حیرت با رفقایی بی مرام روبه رو می شوند در که در جهنمی مخوف از آنها پذیرایی می کنند. جهنمی که رازش پشت درهای آهنین آن مخفی مانده بود.

این کتاب برای اولین بار در سوئد و به سال ۲۰۰۱ منتشر شد و از آنجا که برای نخستین بار به این جریان یعنی فداییان اکثریت و سران آن از درون نگاه شده و به نقد منش و روش آنها در داخل کشور و همچنین خارج کشور (ایام مهاجرت به شوروی) پرداخته شده بود، با واکنش هایی از سوی سران فدایی شاخه اکثریت روبه رو شد. رهبری این سازمان (فرخ نگهدار) در گفتگویی به پاره ای نکات مطرح شده در کتاب پاسخ داد که این گفتگو نیز با واکنش نویسنده کتاب روبه رو شد که طی نامه ای سرگشاده منتشر شد و... در چاپ حاضر که به همت علی دهباشی در ایران به بازار آمده علاوه بر متن کتاب، حواشی و واکنش های صورت گرفته به این کتاب نیز به عنوان ضمیمه متن اصلی در آن منعکس شده است.

به هر روی کتاب خانه دایی یوسف صرف نظر از متن خواندنی و البته عبرت آموزی که دارد، شامل نکاتی درباره این سازمان و فعالیت آن در داخل و خارج کشور است که برای علاقمندان و پژوهشگران این حوزه به لحاظ تاریخی می تواند سودمند باشد.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)