روحانیت بوشهر و نهضت مشروطه

کتاب حاضر شامل هشت فصل است که در فصل اول به بررسی اوضاع جغرافیایی و تحولات سیاسی ـ جمعیتی و اقتصادی بوشهر در دوره ای افشاریه، زندیه و قاجاریه پرداخته و اوضاع سیاسی ـ اداری بوشهر که متأثر از تحولات سیاسی ایالت فارس می باشد مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.
فصل دوم، به بررسی زمینه های فرهنگی مشروطیت بوشهر اختصاص یافته است. حضور سیدجمال الدین اسدآبادی در بوشهر و آموزه های نوین فرهنگی او به رجال و شخصیت های بوشهری و نقش او در بنیانگذاری مدرسه سعادت مظفری که مادر مدارس جنوب ایران به شمار می رود. همچنین پیشگامی بندر بوشهر در عرصه چاپ و چاپخانه و انتشار روزنامه های ترقی خواهی چون مظفری، اصلاح و جنوب در بوشهر که مبلغان اندیشه مشروطه خواهی و حکومت پارلمانی در ایران بودند، مباحث اصلی این فصل را تشکیل می دهد.
فصل سوم با عنوان «فارس در آستانه انقلاب مشروطیت» به بررسی جنبش ضد استبدادی مردم شیراز علیه حکمرانی شعاع السلطنه و تحولات آن منطقه هم زمان با شروع حوادث مشروطیت در تهران پرداخته است.
فصل چهارم به بررسی روند شکل گیری جنبش مشروطت در بندر بوشهر و چگونگی تشکیل انجمن ولایتی و تلاش برای اعزام اولین نماینده مردم به مجلس شورای ملی اختصاص یافته است. همچنین مخالفت مردم بوشهر با سیاست های خودکامه محمدعلی شاه قاجار و تأسیس نهاد های سیاسی ـ اجتماعی برای حفظ دستآوردهای انقلاب مشروطیت از دیگر مباحث این فصل است. در خاتمه تلاش گردیده رساله های برخی از علماء و روحانیون بوشهر که در دفاع از مبانی تئوریک مشروطیت نوشته شده اند، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
فصل پنجم، به وقایع دوران استبداد صغیر در تهران و تبریز اختصاص یافته است. مخالفت محمدعلی شاه با مشروطه خواهان و به توپ بستن مجلس و عکس العمل علمای نجف علیه حکومت خودکامه شاه قاجار، همچنین قیام مردم تبریز و تلاش محمدعلی شاه برای سرکوب آنان و مداخله روس ها در تبریز مباحث اصلی این فصل را تشکیل می دهد. هدف اصلی از ارائه این فصل بررسی مقایسه ای مشابهت های موجود بین جنبش مردم تبریز و مردم بوشهر است که چگونه روس ها در تبریز و انگلیسی ها در بوشهر به بهانه حمایت از اتباع خود در تبریز و بوشهر مداخله نظامی کردند و اینکه چگونه جانفشانی و مقاومت دلیرمردانی چون ستارخان و باقرخان در برابر نیروهای استبداد زمینه ساز مقاومت و جانفشانی مردم بوشهر در دفاع از آرمان های مشروطیت گردید.
فصل ششم، به قیام فارس و لارستان و تأثیر آن در خیزش مردم بوشهر علیه حکومت استبداد و کارگزاران او در بوشهر اختصاص یافته است.
بررسی علل و عوامل قیام سیدمرتضی اهرمی و آسیب شناسی شکست قیام او که مدت دو ماه به طول انجامید، مباحث اصلی فصل هفتم را تشکیل می دهد.
و در فصل پایانی (فصل هشتم) حمایت آخوند خراسانی از سیدمرتضی اهرمی و تلاش این روحانی جلیل القدر برای بازگشت رهبر مشروطه خواهان بوشهر از نجف به بوشهر پس از دو سال تبعید و اسناد و مکاتبات موجود در این رابطه مورد تبیین قرار گرفته است.