منشأ دین: بررسی و نقد دیدگاه ها

پژوهش حاضر می کوشد منشأ دین را با نگاهی محققانه و جامع، بررسی کند تا برای اندیشه ورزان و علاقه مندان، سرشار از بهره باشد.

به عقیده نویسنده، ناآگاهی از سبب حادثه ها، بیم ها و امیدها، پویایی و تکامل آداب و رسوم اجتماعی، شهود و احساس گرایش به امر مطلق در درون، طفولیت خرد بشری، از خود بیگانگی انسان، تسکین دردها، پرستش روح نیاکان، طایفه پرستی و توتمیسم، آرزوی نقش پدری، در امان ماندن از بلایای طبیعی، آرامش در برابر وحشت ها و پشیمانی ها و ... و صدها پاسخ دیگر در پی پرسش از منشأ دین، با نگرشی برون دینی ارائه شده اند، اما در این میان پاسخ دین تنها بازگشت به فطرت است، فطرتی که در درون هر انسان او را به سوی دین گرایی می خواند.

این تحقیق از سه فصل تشکیل شده است. فصل اول به مفاهیم و کلیات می پردازد که ضمن توضیح اصطلاحات و مفاهیم اصلی مانند مفهوم دین، منشأ دین و کاربردهای آن به تعاریف گوناگون و روش های مختلف تعریف دین اشاره می شود تا با کسانی که در باب منشأ دین به نظریه پردازی مبادرت کرده اند، در مورد تعریف دین به توافقی نائل شوند. در ادامه این بخش گفتاری نیز درباره قلمروهای دین پژوهی آمده است کهطبق آن نظریه های منشأ دین هر کدام در قلمروی خاص از قلمروهای دین پژوهی مانند جامعه شناسی دین، روان شناسی دین، انسان شناسی دین و ... جای می گیرند. لذا با توضیح این قلمروها، زمینه سازی برای فهم بهتر نظریه و نشان دادن صبغه آن نظریه فراهم می شود.

در فصل دوم نظریه های گوناگون درباره منشأ دین مطرح شده است. در ابتدای هر نظریه به اختصار زندگی و مهمترین آثار صاحب نظریه به ویژه آثار مربوط به تحقیق حاضر بیان شده است تا زمینه های فکری صاحب نظریه برای خوانندگان روشن تر شود.

همچنین تعداد نظریه ها در باب منشأ دین بیش از این مقداری است که در این تحقیق آمده، لذا تعدادی از آنها به دلیل مشابهت با نظریه های ذکر شده، مطرح نشده اند و تعدادی نیز به تحقیق های مفصل تر واگذار شده اند.

فصل سوم کتاب، به طور مفصل به نظریه مختار یعنی نظریه فطرت می پردازد.

از منابع مولف در تدوین این اثر می توان کتاب های قرآن کریم، نهج البلاغه، لسان العرب، زمینه روان شناسی، اقرب الموارد، جامعه شناسی، عقل و اعتقاد دینی، تجربه دینی، مطالعات اجتماعی دین، کلام مسیحی، فطرت در قرآن، چیستی علم، بنیاد دین و جامعه شناسی، دین پژوهی، چهل حدیث، فلسفه و جامعه شناسی، لغت نامه دهخدا، تاریخ فلسفه غرب، جهانی که من می شناسم، انسان شناسی، اقتصاد ما، المیزان فی تفسیرالقرآن، روان کاوی و دین، توتم و تابو، قاموس المحیط، کتاب نقد، دورکیم، انجیل لوقا، تاریخ طبیعی دین، روان شناسی و دین و ... را نام برد.

در انتهای این اثر فهرستی از آیات، روایات و نمایه نیز درج شده است.