مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت الله سبحانی و دکتر سروش

معرفی کتاب

کتاب مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت الله سبحانی و دکتر سروش، نوشته محمد عرب صالحی است و در انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر شده است.

در پی مصاحبه دکتر عبدالکریم سروش با میشل هوبینک با عنوان «کلام محمد»، درباره قرآن در آذر 1386 و ارائه دیدگاهی نو و صریح تر از سابق، این دیدگاه با واکنش های متعدد و نوعاً منفی متفکران و اندیشمندان اسلامی مواجه شد و مقاله ها و مصاحبه های علمی و تحقیقی فراوانی در ردّ این دیدگاه به چاپ رسید.
در این بین، مواجهه اصلی و دامنه دار، بین او و آیت الله جعفر سبحانی، فقیه و متکلم صاحب نام حوزوی، درگرفت که طی نامه های سرگشاده، دو طرف به ردّ و نقض دیگری و دفاع از مبانی فکری خود پرداختند. حاصل این مبارزه علمی، علاوه بر مصاحبه اصلی، مصاحبه دیگری از سروش با روزنامه کارگزاران، در تاریخ 20 بهمن 1386، با عنوان «کلام محمد، اعجاز محمد» است.
دو نامه دیگر از سروش خطاب به آیت الله سبحانی، با عنوان «بشر و بشیر» و «طوطی و زنبور» و متقابلاً دو نامه از آیت الله سبحانی خطاب به دکتر سروش، با عناوین «دکتر سروش به آغوش اسلام بازگردد» و «دومین نامه آیت الله سبحانی به دکتر سروش» منتشر شد. در پایان، دو طرف ضمن آرزوی مناظره ای حضوری، به عللی، از ادامه نامه نگاری منصرف شدند.

محور بحث ها «وحی و قرآن» و «شخصیت پیامبر(ص)» است. سروش به هر دو موضوع نگرشی تاریخی دارد و هر دو را متأثر از تاریخ و وضعیت زمانه می داند. در نتیجه، قرآن را کتابی تاریخمند، بشری، عموماً خطاپذیر و ... و شخصیت پیامبر(ص) را نیز متأثر از فرهنگ جامعه عرب و آنچه فرهنگ آن جامعه به طور ناخودآگاه بر پیامبر(ص) تحمیل کرده است و ... می داند.

کتاب "مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت الله سبحانی و دکتر سروش" بر همین موضوعات متمرکز شده است و به نقد و بررسی مستقل مطرح شده در این گفت و گوها پرداخته است. این اثر نه در فکر داوری، بلکه در پی تحلیل و نقد مسائل مطرح شده در این گفت و گوها است.

کتاب مسئله وحی در پنج فصل تدوین شده است: فصل نخست به اختصار به توضیح معنا و پیشینه و گستره نگرش تاریخی به دین و آموزه های دینی در جهان غرب و اسلام می پردازد و ضمن آن، به خاستگاه و لوازم این دیدگاه نیز اشاره می کند.

فصل دوم وظیفه تبیین معنای لغوی و اصطلاحی وحی، حقیقت وحی، انواع وحی و نقد برون متنی و درون متنی دیدگاه سروش را درباره ماهیت وحی به عهده گرفته است و محصول آن، بیش از 40 نقد و اشکال بر این دیدگاه است. فصل سوم کتاب، عهده دار نقد مبنای انسان شناسی دیدگاه سروش و مقایسه آن با نگاه قرآن و اسلام به انسان است. حاصل این فصل بالغ بر 20 اشکال بر گفته های سروش است.

نقد و بررسی بحث تاریخمندی قرآن محتوای فصل چهارم این کتاب است که در ضمن آن، به مناسبت، به دیدگاه های صدرالمتألهین و مولوی درباره وحی و قرآن اشاره می شود. نتیجه این فصل، افزون بر 50 نقد بر سخنان سروش است. علاوه بر این، در فصل پنجم کتاب، بحث مهم خطاپذیری قرآن به نقد و نقض کشیده می شود که از حرف های تازه سروش است. حاصل این فصل، نزدیک 70 ایراد و نقض بر نظریه خطاپذیری بودن قرآن است.