سیری در تفکر کلامی معاصر

کتاب سیری در تفکر کلامی معاصر با هدف شناخت طلاب و دانشجویان عرصه کلام و اندیشه از جریان های فکری - کلامی، شخصیت ها و متفکران نامدار و تأثیرگذار آنها در دو قرن اخیر به نگارش درآمده است، این مباحث در پیش درآمد و سه بخش سامان یافته است.

پیش درآمد شامل کلیات بحث، از جمله تبیین حدود زمانی و مکانی تحقیق، نقش تفکر شیعی در این مقطع و جریان های پیش آمده در آن همراه با تعریف و تبیین مصادیق و ویژگی های مربوطه است. در بخش اول بحث در منطقه عرب جهان اسلام، به ویژه مصر مطرح می شود که به تفصیل از بنیان گذار و شخصیت تأثیرگذار آن سیدجمال الدین اسدآبادی سخن گفته شده است. با وجود تأکید مستند به ایرانی و شیعی بودن او به جهت ظهور و بروز جریان فکری او در مصر، در آن منطقه از او بحث شده است. در ادامه، اصول فکری، آراء و دیدگاه های کلامی او در عرصه های گوناگون با استناد به مجموعه آثارش بررسی و تحلیل شده است. سپس از شاگرد نامدار و تأثیرگذارش امام محمد عبده و خدمات و حسنات و آراء و اندیشه های او سخن گفته شده است و با اشاره اجمالی به سیدعبدالرحمن کواکبی، از سیدمحمد رشیدرضا بحث شده و ضمن تبیین قرائن و شواهد تأثر او از تفکرگاه سلفی گری، برخی از دیدگاه های مثبت و منفی آنان در مباحث کلامی گزارش و گاه نقد شده است و در پایان بخش به روشنفکران سکولار هم چون علی عبدالرزاق و قاسم امین و نومعتزلی ها مانند حسن حنفی و عابد جابری و امین خولی و ... اشاره شده است.

بخش دوم عهده دار بحث از شبه قاره هند است که از سه فصل شخصیت ها، جنبش ها، جریان ها و مکاتب و مدارس تشکیل شده است. در فصل اول، از شاه ولی الله دهلوی، سیداحمدخان هندی و سس با تفصیل بیشتری از آراء و اندیشه های علامه محمداقبال لاهوری سخن گفته شده است. در فصل دوم، از مهم ترین مکاتب و مدارس مانند دیوبندیه و بریلوی بحث شده است. در پایان، ضمن جمع بندی مباحث شبه قاره برای آشنایی مخاطب ایرانی به تعریف نه چندان مفصلی از آیین انحرافی و نوبنیاد قادیانیه پرداخت شده است.

بخش سوم مربوط به تفکر معاصر در ایران است که در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است. فصل اول از روشنفکران لیبرال و غرب زده عصر قاجاریه و دوره پهلوی اول مانند فتحعلی آخوندزاده، میرزاملکم خان، میرزا آقاخان کرمانی و محمدعلی فروغی صحبت شده و در فصل دوم از معارضان سنتی با عقاید تشیع مانند احمد کسروی، شریعت سنگلجی، علی اکبر حکمی زاده و سیدابوالفضل برقعی بحث شده و ضمن گزارش آراء آنها به نقد و بررسی مبنایی نیز پرداخته شده است.

در فصل سوم، از روشنفکر دینی - حوزوی بحث شده است. خدمات و حسنات آنها گزارش شده و آراء و اندیشه های کلامی دو شخصیت کلیدی و تأثیرگذار یعنی علامه طباطبایی و شهید مطهری تبیین و گزارش شده است.

در تمام اثر سعی شده است در کنار امتیازات، کاستی ها و نقایص شخصیت ها و جریان ها نیز گزارش شده و علل و عوامل فراز و فرود جریان و ابزار و اظهار دیدگاه های خاص نیز تحلیل شود.