راهبردهای فرهنگی: مکتب فکری، الگوی تحلیلی فرهنگ و مدل طراحی راهبرد

معرفی کتاب

کتاب راهبردهای فرهنگی، الگوی تحلیلی فرهنگ و مدل طراحی راهبرد به نقش تغییر، دگرگونی، عدم ثبات، سیالیت و نوگرایی بعنوان یکی از ویژگیهای زندگی انسانها در جوامع مختلف جهانی پرداخته است؛ یکپارچگی جهانی از منظر پدیده های فناورانه مانند ارتباطات و اطلاعات گسترده همه مکانی و همه زمانی، نحوه اداره جوامع را دگرگون ساخته و سطح دانش و آگاهی را در جوامع افزایش داده است و روند تکاملی، زندگی انسان های عصر کشاورزی، عصر صنعت، عصر اطلاعات و ارتباطات را پشت سر گذاشته و هم اکنون وارد عصر دانش شده و در آینده نه چندان دور هم وارد عصر خلاقیت می گردد.

رویکرد جهانی در اداره جوامع، سازمان ها و کلاً سیستم ها در ابعاد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، علمی، پژوهشی و حتی دفاعی و امنیتی از روش های سخت به روش های نرم تغییر جهت های اساسی داده تا آنجائی که رویکرد سخت در اداره سیستم ها به رویکرد نرم در اداره سیستم ها انتقال یافته و روشها، فنون، ابزار تحلیل، ارزیابی و انتخاب عوامل و عناصر برای تصمیمات راهبردی و عملیاتی دگرگون شده اند.

در این روند تغییر و دگرگونی که هر روز نسبت به گذشته پیچیده تر شده و عدم اطمینان در آن افزایش یافته است، تعداد عناصر و ارتباط آنها در تصمیم گیری های خرد و کلان بیشتر می شوند و روش های جدید برای اتخاذ تصمیم های کارآمد و مؤثر از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند.

یکی از مفاهیم اساسی و مقوله ای بنیادین در این روند، تحول و دگرگونی فرهنگ، مؤلفه های آن، پویایی و یا ایستائی آن در بین جوامع مختلف و نهایتاً در سرتاسر جهان معاصر است؛ از آنجایی که رویکرد نرم در اداره جوامع، نیازمند توانمندی فکری و اندیشه ای برتر و داشتن ابزار مناسب و سرعت بالا در حوزه ذهن، باورها، اعتقادات و ارزش ها می باشند، حوزه تمرکز و توجه را فرهنگ تعیین می کند و در این مسیر است که فرهنگ توسعه، فرهنگ مدیریت، فرهنگ علمی، فرهنگ عمومی، تقابل و تفاهم، تعامل و تهاجم،... در این زمینه مطرح می شود.

امروزه تأثیرگذاری فرهنگی در درون جوامع و یا در بین جوامع در سطوح ملی و یا در سطوح جهانی در دیدگاه صاحب نظران، اندیشمندان، رهبران و مدیران دارای اهمیت ویژه ای می باشد، کتاب حاضر که نتیجه یک فعالیت و پژوهشی راهبردی از منظر ملی، منطقه ای و جهانی در زمینه فرهنگ و در جهت تحقق اهداف فرهنگی میهن اسلامی و ایرانی در افق 1404 هجری شمسی است از منظری نو به این مقوله پرداخته است.

در فصل اول کتاب به تعاریف نظریه ها دیدگاه ها و سطوح و رویکردهای آن پرداخته است در انتخاب رویکرد فرهنگ نرم افزاری در شرائط کنونی جامعه اسلامی ایرانی ما چه سبک و روشی را انتخاب کنیم تا جامعه الگوی مبتنی بر آموزه های وحیانی دین مبین اسلام و به دور از تحجر و تندروی و لیبرالیسم و از خود بیگانگی ساخته شود به نحوی که بتوان آن را به جامعه بشری تشنه حقیقت و غرق در مادی گرایی و زرق و برق ناشی از آثار مخرب پیشرفتهای فنی معرفی نموده تا آرامش از بین رفته مورد نیاز زندگی انسانی که به واسطه محیط زیست ناسالم و درگیریهای مرزی، ارضی و فکری که همه رسانه ها به صورت شبانه روزی آنها را ترویج و تبلیغ می کنند را به آن بازگردانده و جامعه انسانی با کرامت و عدالت به دور از دنیازدگی، زهد افراطی، بی ثباتی و از خود بیگانگی ارمغان این اسوه فرهنگی باشد.

در گام دوم این جامعه اسوه محمدی در حوزه تمدنی اسلامی ایرانی در منطقه و جهان معرفی شود تا جامعه ای بزرگ تر و با اتحاد بالاتر، توجه به اشتراکات دینی، دوری از مؤلفه های تفرقه انگیز و تشکیل نهادهای مذهبی، رسانه های مشترک و دانشگاه های کارآمد و نوگرا در این حوزه از جغرافیای جهان شکل گیرد و نهایتاً منجر به جامعه وسطی که در شکل دهی امت واحده حیاتی است، تشکیل شود.

راهبرد دستیابی به هدف جامعه وسطی اسلامی، معرفی جامعه اسوه دین حنیف اسلام که در جامعه ملی، سبک زندگی همه آحاد را تشکیل داده و می تواند به دیگر جوامع هم سو، هم فکر، هم سان و هم کیش و آئین معرفی شود.

در این کتاب رابطه بین سه جامعه فرهنگی اسوه، وسطی، امت واحده که جامعه ای است جهانی مبتنی بر ارزش های الهی و متشکل از انسان های فرهیخته، دانا، عدالت پیشه و مولّد از لحاظ فکری و متکی به ارزش های معنوی تحت رهبری قائم آل محمد (عج)، منتظران آن منجی عالم بشریت بتوانند جامعه ای مطلوب و آرمانی بجای جامعه موجود و مادی به بشریت عرضه نمایند.

پس از ارائه مبانی نظری علل و ضروریات تالیف چنین اثری در فصل دوم به ارائه شناختی صحیح از فرهنگ غرب و فرهنگ اسلامی و تبیین مولفه ها، شاخصها و ویژگیهای هر دو فرهنگ و مقایسه تطبیقی بین این دو فرهنگ به صورت سیستمی مبانی فکری و معرفتی و نظریه پردازی فرهنگی را در دو مکتب اسلام و لیبرال دمکراسی غرب پرداخته شده است.

در نگاه فرهنگ لیبرال دموکراسی نگرش اومانیستی است که انسان محور همه نظام هستی است و نظام تکوین و تشریع براساس خواست و اراده انسان تنظیم می شود در حالیکه در دیدگاه اسلامی، محور نظام تکوین و تشریع اراده خدای متعال است و همه امور باید بر اساس اراده حکیمانه و غیرقابل خطای الهی تنظیم شود.

تفاوت عمده دیگر بین دو مکتب اسلام و لیبرال دمکراسی غرب تفاوت اساسی در بیان مرزهای آزادی و تعیین چارچوب آن است. در منطق مکاتب غرب، آزادی را به قانون، یا به این که به آزادی دیگران لطمه ای وارد نکند محدود می سازد در حالیکه آزادی در اسلام، آزادی معنوی، رهایی از زنجیرهایی که بازدارنده انسان از حرکت و فعالیت و اراده او هستند، اما این زنجیرها بیرون از وجود او نیستند، بلکه در درون خود او هستند.

مولف در فصل سوم به جایگاه فرهنگ و اهداف فرهنگی در چشم انداز آینده ایران اشاره می کند، جامعه جهانی در حال پیشرفت روز افزون است ولی ایران علیرغم پیشرفت های فراوان، هنوز در جایگاه مناسب جهانی خود قرار نگرفته است. الزام اساسی امروز آینده نگری برای شکل دهی به الگوی فرهنگ اسلامی(ایران آینده) است؛ این الگوسازی فرهنگی یک نیاز احساسی نیست که با تقلید از فرهنگ های حاکم بر جهان بشود آن را به صورت سطحی انتخاب کرد؛ بلکه یک ضرورت تاریخی، فرهنگی و تمدنی برای امروز و آینده کشور است.

این در حالی است که نیازهای درونی جوامع اسلامی و فشارهای بیرونی همگی شرایط حساس و ویژه ای را برای جهان اسلام به وجود آورده است. ایران ام القرای جهان اسلام است و در کانون جغرافیای سیاسی و جغرافیای اقتصادی و جغرافیای فرهنگی و تمدنی کشورهای اسلامی قرار گرفته است. جامعه ایرانی به ویژه نسل جوان با استعداد و تحصیل کرده آن، خود را با جوانان جهان مقایسه می کند و استحقاق دستیابی به شاخص های سطح زندگی در همه ابعاد را همتراز، بلکه بالاتر از ملل پیشرفته جهان می داند در این راستا، تعیین جایگاه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آینده ایران در جهان برای این سرزمین کهن و ملت فرهیخته و باهوش آن، یک الزام حیاتی فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و مطالبه اجتماعی است.

از سوی دیگر فرهنگ اسلام ناب نه تنها برای جامعه ایران باید مورد توجه قرار گیرد بلکه به دلیل الهام بخشی انقلاب اسلامی این فرهنگ به عنوان اسوه امت اسلامی و ندای توحید، عدالت خواهی، حمایت از مظلومین و مستضعفین و مبارزه با ظلم و ستم و یک جانبه گرایی غرب الگوی مسلمانان و تمامی آزادیخواهان جهان است در حالی که جهانی شدن فرهنگ، سیاست و اقتصاد به روندی مستمر تبدیل شده و بسترهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و تشکیل جوامع اطلاعاتی و مدیریت دانش و شبکه سازی به سرعت این روندها افزوده است.

تعامل و تأثیر این روندهای جهانی بر رخدادهای فرهنگی منطقه ای و تعامل بین سطوح مختلف، آثار دگرگون کننده ای بر زندگی آحاد اجتماعات ملی و منطقه ای و جهانی خواهد داشت؛ سوالی که نیاز به پاسخ دارد آن است که در چنین محیطی با داشتن روندهای دگرگون ساز غیرقابل پیش بینی و برآورد دقیق چگونه می توان آینده را طراحی کرد؟

در ادامه این اثر که به ارائه مدل های تحلیلی و مفهومی پژوهش فرهنگی صورت گرفته اختصاص یافته است این پژوهش انقلاب اسلامی ایران را تجلی تحقق قدرت نرم به معنای توانایی نفوذ در رفتار دیگران بدون تهدید و یا پرداخت هزینه محسوس در قرن حاضر به شمار آورده است که پیام جذاب آن راهگشای فکری ملت های مسلمان و نیز الگویی برای سایر ملل جهان سومی و مستضعف گریده است. تفکر امام خمینی رحمه الله علیه ضمن احیای هویت جهان اسلام، ارتقای بیداری اسلامی، بازسازی تمدن اسلامی بر اساس تکیه بر خود باوری فرهنگی و پرچم داری انقلاب فرهنگی جهانی اهتمام ورزد و الگوی مردم سالاری دینی را به عنوان روش جدید به کشورهای مسلمان منطقه معرفی کرد.

در فصل پایانی کتاب بیان گردیده است که انقلاب اسلامی ایران تأثیرات شگرفی را در رویکردها و رهیافت های ملی، منطقه ای و جهانی بر جای گذارده و حوزه تعاملی وسیعی را با امور فرهنگی و راهبردی به وجود آورده است؛ شناخت و سنجش تهدیدها و فرصتهای جدید فرهنگی از یک سو، پیدایش زوایای متفاوت در نگاه اندیشمندان و متفکران جهانی و ایرانی در این نوع امور از سوی دیگر، تحولات جدیدی را در این عرصه به وجود آورده است، انقلاب اسلامی با تکیه بر ماهیت عمیق فرهنگی و تأثیرگذار خود توانست قواعد و هنجارهای بین المللی را به چالش بکشد و نگرش جدیدی در ساختار نظام بین الملل به ارمغان آورد که بر نفی سلطه و استقلال فرهنگی، فکری ملت های مسلمان در روابط بین الملل استوار است.

هم چنین پیروزی این انقلاب آغازی بر پایان حاکمیت روح جمود و رخوت و تفرقه کوته نظری در ایران و جهان اسلام بود؛ آموزه های دینی آن به عنوان مهم ترین عامل وحدت بخش در ایران و سپس در بین تودههای مسلمان منطقه آسیای جنوب غربی تأثیرگذار بود؛ انقلاب اسلامی ایران نخستین انقلاب مدونی بود که برتری ایدئولوژیکی، اشکال سازمانی، هدایت افراد و اهداف مورد ادعایش همگی فرهنگی بود و مبانی و اصول راهنمای آن برگرفته از قرآن و سنت رقم خورد.

پیام جذاب انقلاب اسلامی توانست راهگشای ملتهای مسلمان و ملل جهان سومی و مستضعف شود و ضمن احیای هویت جهان اسلام و ارتقای بیداری اسلامی، به بازسازی تمدن اسلامی براساس تکیه بر خودباوری فرهنگی و پرچم داری انقلاب فرهنگی جهانی اهتمام ورزد؛ در مقایسه با همه حرکتها، قیام ها، جنبش ها، جریانهای مبارزاتی و نهضت های یک سده اخیر، انقلاب اسلامی اصیل ترین، موفق ترین و عمیق ترین حرکتی بود که اتفاق افتاد و به پیروزی رسید.