اساس الاقتباس

اساس الاقتباس کتابی است از خواجه نصیر طوسی در علم منطق که به فارسی نوشته شده است. این کتاب پس از منطق شفا بزرگترین و مهمترین کتابی است که در این علم تالیف شده است.
طبق تصریح مؤلف کتاب در مقدمه آن نام کتاب اساس الاقتباس است و در وجه نامیدن آن به این نام می ‏گوید و چون این علم به نسبت با دیگر علوم خاصه اقسام حکمت به مثابت قاعده و بنیاد است، این مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم کرد.

پس از منطق شفا و شرح ابن رشد بر منطق ارسطو، کتابی به جامعیت اساس الاقتباس تألیف نشده است و از نظر کیفیت به دلیل در برداشتن محاسن کتب پیشین و محاسنی که مؤلف به آن افزوده است بی‏نظیر است.

مزایایی که این کتاب را بر کتب دیگر این فن متمایز کرده است یکی این است که این کتاب به فارسی ساده تألیف شده و دیگر آن که همان گونه که مؤلف در مقدمه کتاب وعده داده است، از ایرادات و اعتراضاتی که غالبا مفید فائده نیست و جز سرگردانی خواننده نتیجه ای ندارد خالی می باشد و سوم این که شامل تمام فنون منطق است و هر یک از فنون منطق به طور مستوفی در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است.
کتاب اساس الاقتباس در چهارچوب منطق 9 بخشی نظام یافته است. از این رو مباحث کتاب در ضمن 9 مقاله و هر مقاله در ضمن چند فن بعضی از مقالات به فن تقسیم نشده‏اند و در ضمن چند فصل عرضه شده‏اند، مثل مقاله دوم و هفتم و نهم و هر فن در ضمن چند فصل ارائه شده است به این ترتیب‏:

مقاله اول در مدخل و مقدمه منطق بنام ایساغوجی در ضمن 4 فن:
فن اول، در مباحث الفاظ در سه فصل‏
فن دوم، در مباحث کلی و جزئی در چهار فصل‏
فن سوم، در مباحث ذاتی و عرضی در چهار فصل‏
فن چهارم، در کلیات خمس در پنج فصل.
مقاله دوم در مقولات عشر قاطیغوریاس در ضمن 9 فصل.
مقاله سوم در عبارات و اقوال جازمه باری ارمیناس در 2 فن:
فن اول، در معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف قضایا در ضمن 16 فصل.
فن دوم، در جهات قضایا و اعتبار آن در ابواب تناقض و عکس در 11 فصل.
مقاله چهارم در قیاس انولوطیقای اول در 2 فن:
فن اول، در قیاس و در 2 قسم‏.
قسم اول، در تعریف قیاس و اقسامش و بیان قیاسات حملی در ضمن 10 فصل.
قسم دوم، در قیاسات اقترانی و استثنائی در ضمن 8 فصل.
فن دوم، در لواحق و عوارض قیاس و ذکر تألیفاتی که شبیه به قیاسند در 12 فصل.
مقاله پنجم در برهان انولوطیقای دوم در 2 فن:
فن اول، در اکتساب تصدیقات یقینی به برهان در 18 فصل.
فن دوم، در کیفیت اکتساب تصورات تام به حد در 12 فصل.
مقاله ششم در جدل طوبیقا در 3 فن:
فن اول، در مقدمات در 5 فصل.
فن دوم، در مواضع در 6 فصل.
فن سوم، در وصایا در 3 فصل.
مقاله هفتم در مغالطه سوفسطیقا در 3 فصل.
مقاله هشتم در خطابه ریطوریقا در 3 فن:
فن اول، در اصول و قواعد خطابه در 4 فصل.
فن دوم، در اعداد انواع در 8 فصل.
فن سوم، در توابع و مانند آن در 4 فصل.
مقاله نهم در شعر بیطوریقا در 3 فصل.

این کتاب شامل لغتنامه ای با 927 واژه مشکل و فهرست اعلام می باشد.