کتاب موسیقی کبیر

معرفی کتاب

براساس گفته فارابی در آغاز کتاب، این کتاب به کتاب دیگری محلق بوده که مؤلف در آن به شرح نظریات دانشمندان پیشین در هنر موسیقی پرداخته و اشتباه­های آنان را تصحیح کرده است اما ظاهراً کتاب مذکور مفقود و یا گمنام مانده است.

این کتاب از جمله نوشته های خطی قدیمی به زبان عربی است که به دلیل کثرت مطالب، قدمت اصطلاح های به کار برده شده، عمق معانی،اشکال خواندن و فهم آن و فراوان نبودن نسخه های کامل در کتابخانه های عمومی و همچنین به سبب آنکه اقدام به تحقیق تنها در آن فایده چندانی نداشته و شرح معانی و توضیح اشکالات مطالب مستلزم آگاهی در این گونه مباحث بوده است و نیز بیرون آوردن معانی از مراجع مختلف برای فهم مطلب، تخصص و فراغت زیاد لازم داشته است، پژوهندگان تنها به قسمت هایی از این کتاب مراجعه کرده اند یا پاره ای از آن را در مواقع مناسب مورد توجه قرار داده و به همین بسنده کرده اند.

فارابی بخش دوم را به سه فن تقسیم کرده است: در فن اول به اصول هنر پرداخته و آن را اُسطقسات هنر موسیقی نام نهاده است ودر دو مقاله به موضوع ایجاد نغمه­ها و اصوات، علل زیری و بمی آن­ها، تعریف ابعاد موسیقی و مقادیر عددی آن­ها در ترکیب، جمع، تصنیف و تقسیم آن­ها و بحث در اقسام جمع­های تام یا (گام­های کامل) شامل نغمه­های متجانس می­پردازد.

در فن دوم فارابی آلات موسیقی زمان خود را در دو مقاله معرفی کرده است. در مقاله اول عود و ملایمت­هایی را که در این ساز معمول است و در مقالة دوم انواع تنبور، نی، رباب و سنتور را شرح داده است و در فن سوم فارابی در دو مقاله به ترکیب نغمه­ها و راه­های آهنگ­ها و ساختن آهنگ­های نمونه پرداخته است.