معنی شناسی عقل در قرآن کریم: با تکیه بر نظریه ی حوزه های معنایی

کتاب معنی شناسی عقل در قرآن کریم: با تکیه بر نظریه ی حوزه های معنایی، نوشته دانشگاه امام صادق (ع) است و با ترجمه سعید کرمانی در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده است.

اهمیت مسأله عقل در مباحثات عصر حاضر و لزوم توجه به بازتاب عقل و عقلانیت، حدود کارکرد و حدود مفهومی آن، ضرورت معرفی عقل را آشکار می سازد. معانی و تعاریف مختلفی از عقل در حوزه های دینی ارائه شده است که در بسیاری از موارد با هم خلط می شوند. آنچه این تحقیق در پی شناساندن آن است؛ عقل مراد قرآن است.

برای این منظور مؤلف سعی کرده با تکیه بر آیات قرآن کاری کند که قرآن خود سخن بگوید و تا حد امکان مانع تأثیرگذاری پیش فرض های مکاتب مختلف در این زمینه گردد. سؤالات اصلی پژوهش حاضر عبارتند از: 1. معنای اصلی فعل عقل در قرآن کریم چیست؟ 2. در حوزه معنایی عقل چه رابطه ای میان معنای فعلی عقل با معانی پیوسته وجود دارد؟

همچنین در راستای سئوالات فوق، فرضیه های پژوهش حاضر به شرح زیر است:
1. فعل «عَقَل یَعقِل» در قرآن کریم در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از ارتباط برقرار کردن میان آیات (نشانه ها) و مدالیل آنها است.
2. در حوزه معنایی عقل، واژه های «آیه ـ آیات»، «قلب» و «سمع»، از مفاهیم هم نشین و «تفکّر»، «عِلم»، «توسّم» و «نُهیَه» از مفاهیم جانشین، به هسته معنایی عقل نزدیک ترند.

همچنین، روش تحقیق پژوهش حاضر، روش معنی شناختی با تکیه بر نظریه های حوزه های معنایی است با رویکرد همزمانی، 49 آیه ای که عقل در آنها -آن هم صرفا در شکل فعلی- به کار رفته را مطالعه کرده و با استخراج مفاهیم همنشین و جانشین عقل سعی شده است به حوزه معنایی عقل دست یابیم.

کتاب معنی شناسی عقل در قرآن کریم در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول با عنوان «کلیات» در مورد روش شناسی مطالعه معنی؛ جایگاه روش بحث؛ معانی و تعاریف عقل و عقل در روایات بحث شده است. در فصل دوم با عنوان «معرفی مفاهیم هم نشین عقل و تحلیل کاربردها» ضمن تبیین معنای عَقَلَ از هم نشینی با آیه ـ آیات و مطالعه و بررسی آیات؛ در مورد همنشین های سمع، بصر و قلب و هدایت بحث شده است. در فصل سوم با عنوان «معرفی مفاهیم جانشین عقل و تحلیل کاربردها»؛ پیرامون مفاهیم جانشین در کاربرد فعلی و مفاهیم جانشین عقل در کاربرد اسمی بحث شده است.