کاوش های عقل عملی

میان فلسفه اخلاق و قواعد اخلاقی تفاوتی بنیادی هست که مسائل و مباحث آنها را کاملاً از یکدیگر جدا می کند. اولی شناخت برتر اخلاق و به اصطلاح فرااخلاق است که معمولاً از آن به عنوان فلسفه اخلاق یاد می شود و دیگری شناخت احکام و معیارها و قواعد دستوری اخلاق است که از گذشته آن را علم الاخلاق می گفته اند.
البته بایست متذکر شد که مباحث فلسفی اخلاق یعنی آنچه اصطلاحاً فلسفه اخلاق نامیده می شود خود به دو بخش مجزا اما کاملاً مرتبط تقسیم می شود. یکی فلسفه علم اخلاق است که معرفتی درجه دوم به شمار رفته و از مبادی تصوری و تصدیقی و روشهای علم اخلاق بحث و گفتگو می کند و دیگری نگاهی فلسفی به خود اخلاق است و به اصطلاح می توان آن را بعدالطبیعه اخلاق نامید و معرفتی درجه اول و معطوف به حقایق و ارزشهای اخلاقی است .
کتاب شریف کاوشهای عقل عملی که موضوع مباحث مطرح شده در آن «هستیهای مقدور است که عوارض ذاتی آن خوبیها و بدیهای اخلاقی و درستیها و نادرستیها و مسئولیتها و بایستیهاست » به هر دو شاخه فلسفه و اخلاق می پردازد اگر چه تفکیکی دقیق میان دو حوزه صورت نگرفته است . نگارنده به طریقی ابداعی و شیوه ای منحصر به فرد در میان اساتید متقدم فلسفه اسلامی به بحث فلسفی پیرامون اخلاق و باید و نباید می پردازد و در نخستین بخش که «طرح مسئله » است پرسش یا شبهه معروف هیوم را دایر برگسست منطقی میان هستیها و بایستیها طرح و ایضاح کرده و سپس در بخشهای دیگر با تلاشهای فلسفی مبتنی بر سنت فکری فلسفه اسلامی و با توجه به میراث فکری فلسفی مغرب زمین می کوشد موضع خویش را به عنوان استاد مسلم فلسفه اسلامی در برابر مشکل و مسئله مزبور بیان دارد.
عناوین فصول مختلف کتاب عبارتند از: آنتولوژی بایستی و استی ، منطق صورت بایستیها و استیها، منطق ماده بایستیها و استیها و در نهایت بحثی از متون کلام اسلامی . در بخش پایانی نویسنده بحثهای کلامی متکلمان متقدم مسلمان را پیرامون حسن و قبح و عدل به نحوی تحلیلی و محققانه بررسی و نقادی کرده است .