تازیانه خرد: گزیده طنز حکیم سنایی غزنوی

«تازیانه خرد» گزیده آثار طنز حکیم سنایی غزنوی هشتمین اثر از مجموعه «طنز در متون ادب پارسی» است و مباحثی چون زندگی نامه سنایی، آثار او، مذهب سنایی، سنایی شاعر و سنایی و طنز را شامل می شود.

موسوی اشاره مختصری به زندگی و آثاری سنایی داشته است و بحث درباره مذهب شاعران و عارفان را بحثی بیهوده می داند؛ چراکه معتقد است شاعران و عارفان حقیقی از منظر و افقی ورای چشم انداز دیگران به هستی و خالق هستی می نگرند و در عالم موحدانه آن ها اختلاف های مردم عامی چندان جایی ندارد. وی درباه بحث شاعری سنایی معتقد است هیچ شاعری به اندازه سنایی در جهت گیری شعر فارسی موثر نبوده و نیست. نقش تاریخی سنایی نقشی کاملا مهم و تعیین کننده است. همچنین پس از سنایی پدیده ای به نام شعر قلندرانه، شعر عارفانه و شعر ستیهنده منتقد اجتماعی-سیاسی در تاریخ ادبیات فارسی ظهور کرد. به عبارت دیگر سنایی در صورت و محتوای شعر فارسی انقلابی عظیم ایجاد کرد.

موسوی کارکرد غزل پیش از سنایی را یک وجهی می داند و معتقد است که از آن غزل ها چیزی بیش از معنای ظاهری درک نمی شد؛ اما سنایی غزل را میدان معانی بلند عرفانی قرار داد. همچنین در غزل عاشقانه نیز از سرآمدان است. کارکرد مثنوی پیش از سنایی نیز دیگرگونه بوده و با سنایی مثنوی عرفانی به ادبیات فارسی راه می یابد. این نویسنده در مبحث «سنایی و طنز» آورده که سنایی برای هزل خود نیز شانی حکیمانه قائل است و هزل در سخن او مراتبی دارد. اما ظاهرا از آن جا که در آن زمان همانند روزگار ما تفکیکی میان هزل، هجو، فکاهه و طنز وجود نداشت همه این گونه ها را ذیل عنوان هزل نام می بردند.

در بخش دیگری از این کتاب 50 نمونه شعر از آثار طنز سنایی در مسائلی چون مذمت مال و اهل زمان ارائه شده است.