دایره های مینایی: پژوهشی در تاریخ کیهان شناسی در تمدن اسلامی

در گسترۀ رشتۀ تاریخ علم، «تاریخ علوم در تمدن اسلامی» جایگاه ویژه ای دارد، زیرا هم در دپارتمان های مطالعات اسلامی دنبال می شود و هم با دانشکده های تاریخ و فلسفۀ علم مرتبط است.

تاریخ علم هیئت در دوران اسلامی، یکی از مهم ترین مباحث نظری است که جایگاه و اهمیت آن در تاریخ کیهان شناسی از یونان باستان تا انقلاب علمی قرن هفدهم مغفول مانده است. کتاب حاضر نیز نگاهی دارد به تاریخ کیهان شناسی در تمدن اسلامی.

این کتاب در سه فصل بر اساس ترتیب تاریخی و رابطۀ منطقی مرتب شده است.

فصل اول با عنوان «کیهان شناسی علمی در یونان و تمدن اسلامی» مقدمه ای است بر جایگاه و نقش آثار هیئت در تمدن اسلامی و ریشه های یونانی آنها و مفاهیم و روش علمی به کار رفته در این آثار. در این فصل دربارۀ رابطۀ فلسفۀ طبیعی و علم، و روش های تجربی منجمان برای کشف ترتیب و مدل های هندسی چرخش سیارات بحث می شود که کلیت کیهان شناسی تمدن اسلامی را می سازد.

فصل دوم با عنوان «کیهان شناسی سازگار با طبیعیات نزد منجمان مراغه»، بخش اصلی این کتاب را تشکیل می دهد که شامل مباحث مناقشه برانگیزی است میان منجمان مراغه در قرن هفتم هجری بر سر مرکزیت و سکون زمین، ترتیب سیارات نسبت به آن و فرایند مدل سازی بطلمیوسی و غیر بطلمیوسی در علم هیئت اسلامی. در این فصل پس از معرفی مدل های بسیط بطلمیوسی و ویژگی های ریاضی هریک، مؤلف نشان داده است فرایند مدلسازی از الگوهای رصدی تا هیئت نهایی افلاک نزد بطلمیوس چه مراحلی را می گذراند.

فصل سوم با عنوان «میراث علمی مراغه» دربارۀ ادامۀ سنت مراغه در آثار نجومی قرون هشتم به بعد است.
نتیجه گیری نهایی دربارۀ جایگاه معرفتی علم هیئت در شرق تمدن اسلامی در مقایسه با غرب جهان اسلام و عاقبت کار آن نیز در انتهای این فصل قرار دارد.

فرهنگنامۀ اصطلاحات نجومی در هیئت تمدن اسلامی در بخش پایانی این کتاب آمده است.