دانشنامه فرهنگ و تمدن اسلام و ایران - جلد اول: معرفت تاریخی و تاریخ نگاری

بازشناسی، بازخوانی و بازگویی عناصر فرهنگی و تمدنی اسلام و ایران از دغدغه های اندیشمندان دلسوز دنیای اسلام در عصر حاضر است. دانشنامه «فرهنگ و تمدن ایران و اسلام» به قلم دکتر علی اکبر ولایتی در پاسخ به همین دغدغه نگاشته شده تا در مجلدات مختلف، با بازخوانی ابعاد متنوع فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، زمینه ساز حرکت برای تثبیت پایه های بنای رفیع فرهنگ و تمدن اسلامی و شکل دهی به بنای تمدن نوین اسلامی باشد.
دانشنامه مذکور، در مقام یک اثر مرجع، خلأ پدیدآمده درباره این گونه مطالعات در نظام علمی کشور را تا حدودی مرتفع کرده و منبع تألیف و نگارش آثاری بی شماری در این حوزه می تواند باشد.
نویسنده در این کتاب، دیدی تاریخی به فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دارد و این مقوله را از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار می دهد. مهمترین وجه تمایز دانشنامه پیش ِروی با دانشنامه های عمومی مشهور، تخصصی بودن هریک از مجلدات آن است. تمرکز بر یکی از وجوه فرهنگی و تمدنی اسلام و ایران، هر جلد این دانشنامه را قادر می سازد به درستی و با ظرافت بیشتر، به موضوع مورد بحث بپردازد و همه زوایای پیدا و پنهان موضوع را در پیشگاه خواننده فرهیخته روشن کند.
نویسنده در جلد نخست دانشنامه فرهنگ و تمدن ایران و اسلام به بازخوانی تعامل دوسویه فرهنگ قرآنی و اندیشه و ذوق و خلاقیت ایرانی پرداخته است و می نویسد: قلمرو امیران ایرانی از امن ترین نقاط عالم اسلام شمرده می شد و مأمن و پناهگاهی بود برای علما و دانشمندان و هنرمندان سراسر جهان اسلام تا در خاک پاکش ببالند و در پیشبرد آرمان های اسلام قدمی بردارند.