گونه شناسی فکری سیاسی حوزه علمیه قم

بر خلاف صورت بندی روحانیت در سال های پیش از انقلاب اسلامی به دو گروه منزوی و فعال، امروزه این نهاد دچار تنوعات زیادی از درون شده است. دلیل این امر را باید در مواجهه آنان با جزئیات مدنیت سیاسی و نیز حضورشان در ارکان مختلف حکومت دینی جستجو کرد. شناخت این تنوعات برای آنان که از نمای نزدیک تحولات سیاسی و اجتماعی نهاد متولی دین را دنبال می کنند ارزش بسیاری دارد. این اثر بدون اینکه به همه جنبه های این بررسی بپردازد تنها میکوشد روایت و موضع روحانیت حوزه علمیه قم در قبال نظم سیاسی و دینی را معرفی و مناقشات کانونی و در حاشیه آنان درباره سرشت و سیرت نظم دینی در سال های پیش از ظهور را مورد واکاوی و تحلیل خود قرار دهد.

پژوهش حاضر، نتیجه تلاش علمی جناب آقای عبدالوهاب فراتی است که در گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سامان یافته است و به تازگی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه منتشر شده است و شامل چهار فصل به شرح زیر می باشد:

فصل اول: کلیات و تمهیدات نظری

فصل دوم: روحانیت و تحول در اندیشه

فصل سوم: روحانیت و نظم های سیاسی کانونی

فصل چهارم: درهم ریختگی های نظری یا برش های طولی در حوزه علمیه قم

فراتی در بخشی از مقدمه کتاب خود چنین می نویسد:

برخلاف تصورات اولیه، باید اذعان کرد ادبیات موجود درباره جریان شناسی فکری و سیاسی روحانیت پس از انقلاب اسلامی، بشدت فقیر است. اغلب منابع موجود به سالهای قبل از انقلاب به ویژه روزگار مشروطه به این سو سخن گفته اند. از نظر زمانی می توان مطالعات مربوط به روحانیت را به سه دوره کلی تقسیم کرد:

1)دوره فعالیت و حضور روحانیت در نهضت مشروطیت،

2) دوره انفعال و سکوت روحانیت در عصر پهلوی اول و آغاز قیام روحانیت در نیمه سلطنت پهلوی دوم

3) دوره مشارکت روحانیت در قدرت در عصر جمهوری اسلامی.

مروری بر آثار مکتوب در دو دوره اخیر به ما نشان می دهد که هنوز صورت بندی جامعی که مبتنی بر مستندات علمی و رویه عملی حوزویان باشد به نگارش در نیامده است. به جز اندکی از این آثار، اغلب آنها از جنبه های معرفت شناسی و روش شناسی رنج می برند. بویژه روایت برخی از گونه شناسی های موجود در حوزه علمیه قم پس از انقلاب اسلامی به دلیل پاره ای از ملاحظات سیاسی و ایدئولوژیک فاقد داوریهای علمی اند. با این همه، آثار اندکی نیز وجود دارد که می تواند ما را در ارزیابی و تحلیل گونه های فکری و سیاسی روحانیت، مساعدت نماید و بخشی از زوایای ناگفته روحانیت را به سخن درآورد.