تحلیلی داستانی از سوره یوسف (ع)

یکی از بخش های مهم قرآن، که از صدر اسلام تا کنون، پیوسته مورد توجه و علاقه مسلمین، از هر صف و قشری بوده، قصه های آن است. این بخش قابل توجه از کلام خدا، به دلیل وجود عناصر ادبی و هنری برجسته نهفته در آن، خاصه با تأکیدی که خداوند در آیه ی سوم "سوره یوسف" بر آن کرده، خود به خود، برای اهالی ادبیات، اهمیتی دوچندان یافته است. به گونه ای که، در قرن حاضر، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به غیر از مفسران و قرآن پژوهان در میان داستان نویسان –و اخیراً نمایشنامه و فیلم نامه نویسان –مسلمان، بحث های بسیاری برانگیخته و منجر به ترجمه و نگارش مقاله ها و کتاب های متعددی شده است؛ که اغلب، هر یک از جنبه ای، حاوی نکاتی ارزشمند درباره قصه های قرآن، و به طور خاص، «سوره یوسف» اند.

به دو دلیل: یک. بی کرانگی و عمق ناپیدایی قرآن و امکان درک و دریافت های تازه و نو به نو از برخی سوره ها و آیات این کتاب آسمانی؛ دو. آشنایی کم برخی از قلمزنان این حوزه، به گونه ای تخصصی با اصول نقد و نظریه پردازی در عرصه ادبیات داستانی، و در نتیجه مغفول ماندن بعضی وجوه فنی و داستان نویسی در بررسی ها و داوری ها نگارنده را بر آن داشته است تا ضمن بهره مندی از مطالعات پیشین؛ و داوری آنها، یافته های نو خود را به شکلی کاربردی و مفید به حال علاقمندان و متخصصان حوزه ادبیات داستانی دینی ارائه کند.

پژوهش حاضر، نتیجه تلاش علمی محقق ارجمند جناب آقای استاد محمدرضا سرشار است که در گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، سامان یافته است و به تازگی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.

مؤلف در بخشی از مقدمه کتاب، چنین می نویسد:

آنچه تاکنون دربارة قصه های قرآن به طور عام و «قصة یوسف» به صورت خاص نوشته و منتشر شده، از سوی کسانی بوده که اغلب، یا به کل داستان نویس و منتقد و نظریه پرداز ادبیات داستانی نبوده اند، یا اگر احتمالاً آشنایی ای هم با این مقوله داشته اند، این دانش، کم و جزئی، و حداکثر در حد مشهورات این رشته بوده است.

طبیعی است که، ورود به مقوله های قرآنی، پیش و بیش از هر چیز، نیازمند تسلط بر زبان و صرف و نحو عربی، احادیث، تاریخ و دیگر علوم اسلامی مربوطه است. که خوشبختانه، با وجود تفاسیر متعدد موجود از این کتاب آسمانی، برای پژوهشگرانی امثال راقم این سطور، این مشکل، پیشاپیش حل شده است.

باقی، آشنایی با مقولة قصه و داستان و بحث های مربوط به آن است. که سوابق قلمی و علمی نگارنده، بحمدالله، مؤید توانایی ام ـ در حد دانش امروز انسان نسبت به این شاخه از ادبیات ـ هست.

در این پژوهش اما، از همة آثاری که پیش تر در این زمینه، به فارسی منتشر شده بوده است و به آنها دست یافته ام نیز، بهره ها برده ام. به گونه ای که، اگر آنها نبودند، بی گمان، هرگز قادر به پی بردن به همة نکات آمده در این کتاب، نمی بودم.