ابوریحان بیرونی، یکی از اندیشوران برجسته مسلمان دوره میانه به شمار می رود که در مطالعات خود از روش تجربی و علمی، بهره جسته است. او در مباحث سیاسی خود از جامعه طبیعی، آغاز و در فرجام، به مدینه فاضله دینی می رسد.
از منظر وی، ماهیت زندگی آدمی، عقلانی و ارادی است و کنش جامعه انسانی در قوس صعودی خود، از حبّ و بغض به رجاء و خوف و در نهایت، به سوی رضا و تسلیم در تکامل است. و در پرتو آن، حکومت فاضله معطوف به عقل وحیانی در برابر حکومت فاسقه معطوف به جهل، محقق می گردد.