حتی مطلع الفجر: تبیین جایگاه وجودشناختی لیله القدر

ارتباط بحث لیلة القدر و بحث دعا در این است که این شب، شب انسان است؛ یعنی اگر بخواهیم لیلة القدر را صرف نظر از اصطلاحات اسلامی به مردم دنیا معرفی کنیم؛ مثلاً اگر کسی بپرسد شما در این شب چه کار می کنید و برنامه تان چیست؟ اگر بخواهیم با یک بیان عمومی جواب بدهیم باید بگوییم این شب، شب منزلت و موقعیت انسان است و این مسئله یکی از شاهکارهای فرهنگ اسلام است. حال اگر از این دید نگاه کنیم که در عالم یک نظام مستحکم و منسجمی بر اساس قانون علت و معلول وجود دارد که همهٔ دانشمندان، حکما و فیلسوفان نیز بر همین عقیده هستند، با چنین وضعیتی توجیه مسئله دعا و از آن مشکل تر بحث لیلة القدر و خصوصا دعا در این شب چگونه قابل توجیه است؟ از طرفی در مکاتب و ادیان دیگر نیز بحث دعا مطرح است اما آنها نسبت به مسئله ای با عنوان لیلة القدر بیگانه هستند.

یک مشکل اساسی که در بحث دعا مطرح است این است که یعنی چه که انسان دعا کند و عالم تغییر کند؟ به عبارت دیگر منطق تأثیر دعا در عالم چگونه است؟ این چه عالمی است که نظامش با دعای من و شما تغییر می کند؟ آیا خداوند در مقابل ما حالت انفعالی دارد؟ اینکه محال است، چون خداوند عالم را از ازل خلق کرده و عالم و تمام کائنات و همه حوادث را با مشیت خود تقدیر می نماید. پس چگونه دعای من و شما در عالم اثر می کند؟ طرح این سؤال در پیروان همه ادیان مشترک است. حال اگر کسی نتواند جواب بدهد می گوید ما دعا می کنیم و خداوند دعای ما را به اجابت می رساند. این جواب، پاسخی منطقی نیست و سائل را اقناع نمی کند و لذا می پرسد که نظام عالم چگونه است و چگونه خداوند از دعای ما منفعل می شود؟ اما بالاخره همه ادیان به این مسئله اعتقاد دارند و همه انسانها معتقدند که خداوند حداقل بعضی از دعاها را اجابت می کند...