منطق الطیر (سخن)

شیخ عطار نیشابوری «در نعت رسول (ص)» سروده است:



خواجهٔ دنیا و دین گنج وفا / صدر و بدر هر دو عالم مصطفی

آفتاب شرع و دریای یقین / نور عالم رحمة للعالمین

جان پاکان خاک جان پاک او / جان رها کن آفرینش خاک او

خواجهٔ کونین و سلطان همه / آفتاب جان و ایمان همه

صاحب معراج و صدر کاینات / سایهٔ حق خواجهٔ خورشید ذات

هر دو عالم بستهٔ فتراک او / عرش و کرسی قبله کرده خاک او

پیشوای این جهان و آن جهان / مقتدای آشکارا و نهان

مهترین و بهترین انبیا / رهنمای اصفیا و اولیا

مهدی اسلام و هادی سبل / مفتی غیب و امام جز و کل

خواجه ای کز هرچه گویم بیش بود / در همه چیز از همه در پیش بود

خویشتن را خواجهٔ عرصات گفت / انما انا رحمة مهدات گفت

هر دو گیتی از وجودش نام یافت / عرش نیز از نام او آرام یافت

همچو شبنم آمدند از بحر جود / خلق عالم بر طفیلش در وجود

نور او مقصود مخلوقات بود / اصل معدومات و موجودات بود

حق چو دید آن نور مطلق در حضور / آفرید از نور او صد بحر نور

بهر خویش آن پاک جان را آفرید / بهر او خلقی جهان را آفرید

آفرینش را جزو مقصود نیست / پاک دامن تر ازو موجود نیست

آنچه اول شد پدید از غیب غیب / بود نور پاک او بی هیچ ریب

بعد از آن آن نور عالی زد علم / گشت عرش و کرسی و لوح و قلم

یک علم از نور پاکش عالمست / یک علم ذریتیست و آدمست

چون شد آن نور معظم آشکار / در سجود افتاد پیش کردگار

قرنها اندر سجود افتاده بود / عمرها اندر رکوع استاده بود

سالها بودند مشغول قیام / در تشهد بود هم عمری تمام

از نماز نور آن دریای راز / فرض شد بر جملهٔ امت نماز

حق بداشت آن نور را چون مهر و ماه / در برابر بی جهت تا دیرگاه

پس به دریای حقیقت ناگهی / برگشاد آن نور را ظاهر رهی

چون بدید آن نور روی بحر راز / جوش در وی اوفتاد از عزو ناز

در طلب بر خود بگشت او هفت بار / هفت پرگار فلک شد آشکار

هر نظر کز حق بسوی او رسید / کوکبی گشت و طلب آمد پدید

بعد از آن نور پاک آرام یافت / عرش عالی گشت و کرسی نام یافت

عرش و کرسی عکس ذاتش خاستند / بس ملایک از صفاتش خاستند

گشت از انفاسش انوار آشکار / وز دل پر فکرش اسرار آشکار

سر روح از عالم فکرست و بس / بس نفخت فیه من روحی نفس

چون شد آن انفاس و آن اسرار جمع / زین سبب ارواح شد بسیار جمع

چون طفیل نور او آمد امم / سوی کل مبعوث از آن شد لاجرم

گشت او مبعوث تا روز شمار / از برای کل خلق روزگار

چون به دعوت کرد شیطان را طلب / گشت شیطانش مسلمان زین سبب

کرد دعوت هم به اذن کردگار / جنیان را لیلة الجن آشکار

قدسیان را با رسل بنشاند نیز / جمله رایک شب به دعوت خواند نیز

دعوت حیوان چو کرد او آشکار / شاهدش بزغاله بود و سوسمار

داعی بتهای عالم بود هم / سرنگون گشتند پیشش لاجرم

داعی ذرات بود آن پاک ذات / در کفش تسبیح زان کردی حصات

ز انبیا این زینت وین عز که یافت / دعوت کل امم هرگز که یافت

نور او چون اصل موجودات بود / ذات او چون معطی هر ذات بود

واجب آمد دعوت هر دو جهانش / دعوت ذرات پیدا و نهانش

جزو و کل چون امت او آمدند / خوشه چین همت او آمدند

روزحشر از بهر مشتی بی عمل / امتی او گوید و بس زین قبل

حق برای جان آن شمع هدی / می فرستد امت او را فدی

در همه کاری چو او بود اوستاد / کار اوست آنرا که این کار اوفتاد

گرچ او هرگز به چیزی ننگریست / بهر هر چیزیش می باید گریست

در پناه اوست موجودی که هست / وز رضای اوست مقصودی که هست

پیرعالم اوست در هر رسته ای / هرچ ازو بگذشت خادم دسته ای

آنچ از خاصیت او بود و بس / آن کجا در خواب بیند هیچ کس

خویش را کل دید و کل را خویش دید / هم چنانک از پس بدید از پیش دید

ختم کرده حق نبوت را برو / معجز و خلق و فتوت را برو

دعوتش فرمود بهر خاص و عام / نعمت خود را برو کرده تمام

کافران را داده مهلت در عقاب / نا فرستاده به عهد او عذاب

کرده در شب سوی معراجش روان / سر کل با او نهاده در نهان

بوده از عز و شرف ذوالقلتین / ظل بی ظلی او در خافقین

هم ز حق بهتر کتابی یافته / هم کل کل بی حسابی یافته

امهات مؤمنین ازواج او / احترام مرسلین معراج او

انبیا پس رو بدند او پیشوا / عالمان امتش چون انبیا

حق تعالاش از کمال احترام / برده در توریت و در انجیل نام

سنگی از وی قدر و رفعت یافته / پس یمین الله خلعت یافته

قبله گشته خاک او از حرمتش / مسخ منسوخ آمده در امتش

بعثت او سرنگونی بتان / امت او بهترین امتان

کرده چاهی خشک را در خشک سال / قطرهٔ آب دهانش پر زلال

ماه از انگشت او بشکافته / مهر در فرمانش از پس تافته

بر میان دو کتف او خورشیدوار / داشته مهر نبوت آشکار

گشته در خیر البلاد او رهنمون / و هو خیرالخلق فی خیر القرون

کعبه زو تشریف بیت الله یافت / گشت ایمن هرکه در وی راه یافت

جبرئیل از دست او شد خرقه دار / در لباس دحیه زان گشت آشکار

خاک در عهدش قوی تر چیز یافت / مسجدی یافت و طهوری نیز یافت

سر یک یک ذره چون بودش عیان / امی آمد کو ز دفتر بر مخوان

چون زفان حق زفان اوست پس / بهترین عهدی زمان اوست پس

روز محشر محو گردد سر به سر / جز زفان او زفانهای دگر

تا دم آخر که بر می گشت حال / شوق کرد از حضرت عزت سؤال

چون دلش بی خود شدی در بحر راز / جوش او میلی برفتی در نماز

چون دل او بود دریای شگرف / جوش بسیاری زند دریای ژرف

در شدن گفته ارحنا یا بلال / تا برون آیم ازین ضیق یال

باز در باز آمدن آشفته او / کلمینی یا حمیرا گفته او

زان شد آمد چون بیندیشد خرد / می ندانم تا برد یک جان ز صد

عقل را در خلوت او راه نیست / علم نیز از وقت او آگاه نیست

چون به خلوت جشن سازد با خلیل / گر بسوزد در نگنجد جبرئیل

چون شود سیمرغ جانش آشکار / موسی از دهشت شود موسیجه وار

رفت موسی بر بساط آن جناب / خلع نعلین آمدش از حق خطاب

چو به نزدیک او شد از نعلین دور / گشت در وادی المقدس غرق نور

باز در معراج شمغ دوالجلال / می شنود آواز نعلین بلال

موسی عمران اگر چه بود شاه / هم نبود آنجاش با نعلین راه

این عنایت بین که بهر جاه او / کرد حق با چاکر درگاه او

چاکرش را کرد مرد کوی خویش / داد با نعلین راهش سوی خویش

موسی عمران چو آن رتبت بدید / چاکر او را چنان قربت بدید

گفت یا رب ز امت او کن مرا / در طفیل همت او کن مرا

گرچه موسی خواست این حاجت مدام / لیک عیسی یافت این عالی مقام

لاجرم چون ترک آن خلوت کند / خلق را بر دین او دعوت کند

با زمین آید ز چارم آسمان / روی بر خاکش نهد جان بر میان

هندو او شد مسیح نامدار / زان مبشر نام کردش کردگار

گر کسی گوید کسی می بایدی / کو چو رفتی زان جهان باز آیدی

برگشادی مشکل ما یک به یک / تا نماندی در دل ما هیچ شک

باز نامد کس ز پیدا و نهان / در دو عالم جز محمد زان جهان

آنچ او آنجا ببینایی رسید / هر نبی آنجا به دانایی رسید

چون لعمرک تاج آمد بر سرش / کوه حالی چون کمر شد بر درش

اوست سلطان و طفیل او همه / اوست دایم شاه و خیل او همه

چون جهان از موی او پر مشک شد / بحر را زان تشنگی لب خشک شد

کیست کو نه تشنهٔ دیدار اوست / تا به چوب و سنگ غرق کار اوست

چون به منبر برشد آن دریای نور / نالهٔ حنانه می شد دور دور

آسمان بی ستون پر نور شد / و آن ستون از فرقتش رنجور شد

وصف او در گفت چون آید مرا / چون عرق از شرم خون آید مرا

او فصیح عالم و من لال او / کی توانم داد شرح حال او

وصف او کی لایق این ناکس است / واصف او خالق عالم بس است

ای جهان با رتبت خود خاک تو / صد جهان جان خاک جان پاک تو

انبیا در وصف تو حیران شده / سرشناسان نیز سرگردان شده

ای طفیل خندهٔ تو آفتاب / گریهٔ تو کار فرمای سحاب

هر دو گیتی گرد خاک پای تست / در گلیمی خفته ای، چه جای تست

سر برآور از گلیمت ای کریم / پس فرو کن پای بر قدر گلیم

محو شد شرع همه در شرع تو / اصل جمله کم ببود از فرع تو

تا ابد شرع تو و احکام تست / هم بر نام الهی نام تست

هرک بود از انبیا و از رسل / جمله با دین تو آیند از سبل

چون نیامد پیش، پیش از تو یکی / از پس تو باید آمد بی شکی

هم پس و هم پیش از عالم توی / سابق و آخر به یک جا هم توی

نه کسی در گرد تو هرگز رسد / نه کسی رانیز چندین عز رسد

خواجگی هر دو عالم تاابد / کرد وقف احمد مرسل احد

یا رسول الله بس درمانده ام / باد در کف ، خاک بر سر مانده ام

بی کسانرا کس تویی در هر نفس / من ندارم در دو عالم جز تو کس

یک نظر سوی من غم خواره کن / چارهٔ کار من بی چاره کن

گرچه ضایع کرده ام عمر از گناه / توبه کردم عذر من از حق بخواه

گر ز لاتاء من بود ترسی مرا / هست از لاتیاء سو درسی مرا

روز و شب بنشسته در صد ماتمم / تا شفاعت خواه باشی یک دمم

از درت گر یک شفاعت در رسد / معصیت را مهر طاعت در رسد

ای شفاعت خواه مشتی تیره روز / لطف کن شمع شفاعت برفروز

تا چو پروانه میان جمع تو / پرزنان آئیم پیش شمع تو

هرک شمع تو ببیند آشکار / جان به طبع دل دهد پروانه وار

دیدهٔ جان را لقای تو بس است / هر دو عالم را رضای تو بس است

داروی درد دل من مهرتست / نور جانم آفتاب چهرتست

بر درت جان بر میان دارم کمر / گوهر تیغ زفان من نگر

هر گهر کان از زفان افشانده ام / در رهت از قعر جان افشانده ام

زان شدم از بحر جان گوهرفشان / کز تو بحر جان من دارد نشان

تا نشانی یافت جان من ز تو / بی نشانی شد نشان من ز تو

حاجتم آنست ای عالی گهر / کز سر فضلی کنی در من نظر

زان نظر در بی نشانی داریم / بی نشانی جاودانی داریم

زین همه پندار و شرک و ترهات / پاک گردانی مرا ای پاک ذات

از گنه رویم نگردانی سیاه / حق هم نامی من داری نگاه

طفل راه تو منم غرقه شده / گرد من آب سیه حلقه شده