فرهنگ قرآن: کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم (دوره سی و سه جلدی)

«فرهنگ قرآن» معجم معنایی معارف و مفاهیم قرآن کریم است که به شیوه ‏ای نو و بی‏ نظیر و به صورت الفبایی ـ موضوعی سامان یافته است.
این کتاب حاوی هزاران موضوع قرآنی است که علاوه بر نقش اطلاع ‏رسانی در زمینه معارف قرآن، خود نوعی تفسیر موضوعی است.
«فرهنگ قرآن» از دستاوردهای علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن است که با طرح حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی و تألیف گروهی از قرآن ‏پژوهان آن مرکز انجام یافته است که مجموعاً در 33 جلد، تقدیم علاقه ‏مندان شده است.

بخشی از اصولی که در شکل گیری این اثر مورد توجه بوده، بدین شرح است:
یک) اصول و ضوابط مدخل گزینی:
1ـ ملاک انتخاب در مدخل ها، قرآنی بودن و داشتن اطلاعات ـ هرچند اندک ـ است، به طوری که ذیل برخی از مدخل ها، یک آیه و یا حتی بخشی کوتاه از یک آیه ذکر شده است.
2ـ در فارسی و یا عربی بودن، بیشتر به شناخته بودن آنها برای مخاطبان فارسی زبان توجه شده است.
3ـ اعلام مصرح در قرآن، و اعلام غیر مصرح که بر اساس روایات و کتاب های تفسیر و اسباب نزول، مراد اشاره های قرآن اند،مدخل قرار گرفته اند.
4ـ موضوعات علوم قرآن که در قرآن کریم به آنها اشاره شده باشد و از معارف قرآنی قلمداد شود، مدخل قرار گرفته است؛ مانند محکم و متشابه و نسخ.

دو) اصول و ضوابط برداشت از آیات:
1ـ در برداشت از آیات، چینش و نظم کنونی آیات مورد توجه بوده است، چنانکه برخی روایات، نظم فعلی آیات را توقیفی می دانند.
2ـ در برداشت ها از روایات شان نزول و روایات تفسیری نیز استفاده شده است، البته مشروط به آنکه با مبانی شناخته شده دینی سازگاری داشته باشد.
3ـ در برداشت ها مبنا بر این بوده که ظاهر کلمات قرآن بر اساس فهم عرف، دارای حجیت و قابل استناد است. دعوت قرآن از مردم برای اندیشه ورزی در آیه های خود و توصیه به آنان برای عمل به مفاد آنها، همچنین روایاتی که مسلمانان را به مراجعه به قرآن و سنجش روایات بر اساس آیات دعوت می کند، دلیل گویایی بر این مبناست.
4ـ در این اثر سعی بر آن بوده است که به همه ابعاد کارکرد زبان عربی توجه شود و بر اساس این قواعد، برداشت های مختلف صورت پذیرد.
5ـ به سیاق آیات در برداشت ها توجه شده است.
6ـ برداشت ها در این مجموعه بر اساس قرائت مشهور، یعنی روایت «حفص از عاصم» است.
7ـ در گزارش های قرآنی از پیشینیان، باور و مبنا بر آن است که هرآنچه قرآن نقل کرده و آن را نقد نکرده، مورد پذیرش قرآن بوده است.
8ـ برخی از دریافت ها و برداشت ها، با نظر به روایات، شان نزول ها، لغت، احتمال ها، تقدیم و تاخیر آیه ها، قرار گرفتن جمله ای در سیاق جمله و یا جمله هایی دیگر، الغای خصوصیت و مانند آنها استفاده شده است، به همین جهت، دلیل برداشت از آیه به صراحت بیان شده تا ابهامی باقی نماند.

سه) اصول و ضوابط طبقه بندی اطلاعات:
1ـ مدخل ها در این مجموعه به صورت الفبایی تنظیم شده است.
2ـ در ذیل مدخل ها سرفصل های اصلی و عناوین فرعی ذیل آن نیز به روش الفبایی طبقه بندی شده است.
3ـ در بسیاری از موارد، عناوین فرعی در ردیف سرفصل های اصلی، در جایگاه الفبایی خود آمده و ارجاع شده است؛ مثلا «آب و آبادانی» گرچه فرعی «نقش آب» است، ولی به دلیل اهمیت، در جایگاه الفبایی خود آمده و به «نقش آب» ارجاع شده است.
4ـ در ذیل برخی از مدخل های عام، مانند «آشامیدنی ها» و «اخلاق» که خود، مشتمل بر مدخل های متعددی است، فقط به ارائه اطلاعات کلی مدخل های مربوط پرداخته شده و مباحث مربوط به مصادیق و مدخل های ریز به مدخل های مربوط ارجاع شده است، مثلا اطلاعات آب، شراب، و ... در آشامیدنی ها نیامده، چنانکه اطلاعات دروغ، غیبت، و ... در «اخلاق» نیامده است، بلکه به جایگاه الفبایی خود ارجاع شده است... .