اجتهاد، کوشش و پویش علمی و عملی در گستره دین و شریعت است و در عرف فقیهان و اصولیان به نوعی تلاشِ نظریِ جدّی در مورد استنباط احکام اطلاق می گردد. این تلاشِ پویا از روزگار صدر اسلام تا به امروز در بستری از تقوا و پرهیزگاری برای فهم حکم خدا ادامه داشته و دارد و فقیهان و دین پژوهانِ سترگی با شیوه های گوناگون بدین مهم، همت گماشته اند. تاریخ و مبانی چنین کند و کاوی از مطالب مهم و آگاه کننده است که این اثر در سه بخش و با فصل های مختلف، عهده دار بحث از آن است: کلیات، احکام اجتهاد و ادوار اجتهاد.