تاثیر مبانی فلسفی در تفسیر صدرالمتالهین

بررسی تفاسیر موجود از قرآن مجید گویای این واقعیت است که مفسرین از روش واحدی در تفسیر قرآن پیروی نکرده اند بلکه هر یک از زاویه ای خاص به قرآن نگریسته و هرکدام روش و متد ویژه ای را در تفسیر کلام حق برگزیده اند که البته عوامل گوناگون در پیدایش تنوع مشربهای تفسیری دخالت داشته اند.

یکی از انواع مکاتب تفسیری، مکتب تفسیری فلسفی است که هدف عمده مفسرین آن از بین بردن توهم ناسازگاری دین و فلسفه است، تا تبلیغات شکننده و شدیدی که از پایگاه دین برعلیه فلسفه و فیلسوفان صورت می پذیرد را خنثی سازند.

یکی از برجسته گانی که در علم تفسیر و حدیث سرآمد عصر خویش بوده است، فیلسوف متأله محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (م979ـ1050 هـ .ق) مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتألهین است.

مرحوم استاد سید جلال الدین آشتیانی درباره تفسیر ملاصدرا می نویسد: «تفسیر او مشتمل است بر عالیترین مباحث مربوط به مبداء و معاد و حل معضلات در معارف الهیه و علوم حقیقیه، این اثر از حیث اشتمال بر آراء و عقاید متکلمان و افکار و عقاید اهل توحید، درباب خود نظیر ندارد».

بدیهی است حکیم صدرالمتألهین نیز در تألیف تفسیر خود دارای مبانی و اصول خاصی است که تفسیرش را از همگنان متمایز می سازد، و ما تا زمانی که از این مبانی و بن مایه ها آزاد نباشیم نمی توانیم به اهمیت آن واقف شویم.

یکی از آثاری که سعی کرده است این مهم را به انجام رساند کتاب تأثیر مبانی فلسفی در تفسیر صدرالمتألهین است.
حکیم صدرالمتألهین از آنجا که پایه گذار مکتب برجسته فلسفی تحت عنوان حکمت متعالیه است قطعاً در تفسیر آیات قران نیز از این مکتب مدد جسته است، موضوعی که اثر فوق درصدد تبیین آن است.

کتاب تأثیر مبانی فلسفی در تفسیر صدرالمتألهین در برگیرنده یک مقدمه و دو بخش است.

مولف در مقدمه به جایگاه علم تفسیر در میان مسلمانان و نگاهی اجمالی به مکاتب تفسیری می پردازد، تأویل گرایی فصل مشترک همة مکاتب تفسیری و مروری بر مهمترین مباحث حکمت متعالیه و ابتکارات صدرالمتألهین از نکات دیگر این مقدمه است.

بخش اول کتاب با موضوع الهیات بالمعنی الاعم در تفسیر صدرالمتألهین شامل پنج فصل است که عناوین فصول عبارتند از: 1ـ احکام کلی وجود و عدم 2ـ مواد قضایا (وجوب، امکان، امتناع) 3ـ عقل، عاقل، معقول 4ـ علت و معلول 5ـ قوه و فعل

بخش دوم کتاب با موضوع الهیات بالمعنی الاخص در تفسیر صدرالمتألهین شامل نه فصل است که عبارتند از: 1ـ برهان صدیقین 2ـ بسیط الحقیقه کل الاشیاء 3ـ علم خداوند به ذات خویش 4ـ علم خداوند به غیر خودش از ماهیات 5ـ علم خداوند به اشیاء عین وجود عینی آنهاست 6ـ فاعلیت خداوند بنحو علم عنایی است 7ـ حدوث عالم 8ـ نفی مثل از خداوند و اثبات مثال در حق وی 9ـ خیر و شر