نظام برآمده از انقلاب اسلامی ایران از ترکیب «جمهوریت» به مثابه شکل و «اسلامیت» به عنوان محتوا شکل گرفت، اما در دهه ی 1370 جریان دیگری در رقابت با پایه های فکری انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی به وجود آمد که به هیچ وجه درصدد بررسی و کنکاش در حقیقت موضوعات و مباحث مطرح شده نبود بلکه طرح این مباحث معطوف به اهداف سیاسی و تئوری پردازی حول «اصلاحات سیاسی» و «اصلاحات دینی» بود که قصد داشت ارکان نظری جمهوری اسلامی را مورد تردید قرار دهد.
نوشتار حاضر کنکاشی مختصر در مبانی نظری اصلاحات و اقدام و عمل اصلاح طلبان است که در سه دوره پیدایش و تکوین، بسط و گسترش و در نهایت افول آن ساماندهی شده است.