رخصت مرشد: کاشان

«رخصت مرشد: کاشان» ششمین مجلد از مجموعه قصه های پهلوانی به داستان هایی از پهلوانان کاشان اختصاص یافته است. شهری در حاشیه کویر و در مسیر راه رسیدن به بسیاری از شهرهای جنوبی ایران. کاشان از دیرباز شهری پرتمدن و البته کم حاشیه بوده است. گرچه اهالی این شهر به مانند مردمان کویر سر در گرو آباد کردن دیار و سرزمین خود داشته و نجیبانه از غوغاها و طوفان های سیاسی دورش نگاه داشته اند؛ اما داستان پهلوانان و عیاران کاشانی از میان سینه های مردمان آن، سر به بیرون آورده و راه به کتاب ها و حافظه تاریخی مردم ایران برده است؛ تا جایی که نام بسیاری از آنها امروزه نه در کاشان که در بسیاری از منابع تاریخی به نیکی و به عنوان سرآمدان عیاری در تاریخ ایران زمین یاد می شود.

خسور آقایاری از همین رهگذر و با مرور منابع موجود در این زمینه در ششمین مجلد از کتابش به سراغ هشت پهلوان کاشان رفته است و شرحی از زندگی و سرگذشت آنها را در قالب روایت هایی داستانی بازگو کرده است. پهلوانان آقامیر کاشانی، میرپهلوان، رضا گرجی دوز، اکبر رباطی، اکبر دباغ، حسین کلاه دوز و محمد رضا نقوی کاشانی افرادی هستند که این کتاب سعی در شرح گوشه ای از خصائل و رفتارهای پهلوانی آنها دارد.

کتاب با شرحی از موقعیت ویژه اجتماعی کاشان آغاز می شود، دورانی که به روایت راوی، مردمان شهر از ترس ناامنی راه و یکه تازی اشرار جرأت خارج شدن از شهر نداشته اند و به همین دلیل رفت و آمد و مراودات تجاری با شهر از رونق افتاده است. در چنین موقعیتی یکی از پهلوانان کاشانی با حرکت دادن قافله ای به مبارزه با راهزنان برمی خیزد. این فصل نخست روایت پهلوانی مردمان کاشان در این کتاب است. نکته قابل توجه درباره این کتاب شیوه روایت داستانی جذاب آن است که همانند بسیاری از افسانه های کهن، دارای تعلیق و فضاسازی داستانی ویژه ای است که مخاطب را در طول مسیر داستان همواره با خود نگاه می دارد. این اتفاق در مسیر قصه های این کتاب به خوبی در روایت رویارویی پهلوانی دیگر با شیر ناصرالدین شاه نیز به خوبی قابل مشاهده است.

زبان ساده و استخدام کلمات و عبارات امروزینی که متن حکایت ها را گاه شبیه داستان های نوجوانانه می کند در کنار بیان تصویری روایت ها که درک و خوانش آنها را بسیار ساده و روان کرده است یکی از مهمترین ویژگی های این مجموعه به شمار می رود. در کنار این موضوع مرور این دست داستان ها تصویری موجز و در عین حال کامل از اوضاع و احوال اقتصادی و سیاسی و اجتماعی دوره ای خاص از ایران را در اختیار مخاطب قرار می دهد که شاید مرور آن به صورتی دیگر نیاز به مطالعه چندین و چند کتاب مرجع دارد.

ویژگی دیگر این کتاب را باید در استناد تاریخی دقیق آن و پژوهش های میدانی نویسنده برای کشف حقایق تاریخی مرتبط با داستان دانست که در مواردی متعددی بر مبنای مصاحبه های انجام شده توسط نویسنده با برخی از بازماندگان نسل های پهلوانان این دیار شده است. این سخت کوشی در کنار ذوق داستان پردازانه خسرو آقایاری از این کتاب در مجموع اثری خواندنی در زمینه عیاری و پهلوانی بخشی از مردمان ایران پدید آورده است.