تاریخ خمس

شیعه در طول حیات یک هزار و چهارصد و اندی ساله خود، تا به امروز که در نزد جهانیان به عنوان یک مذهب پویا و فراگیر شناخته شده، راه سخت و دشواری را پیموده است.
پیشوایان معصوم آن از همان آغاز راه دچار بی حرمتی ها و خانه نشینی ها و غل و زنجیر و سیاه چال شدند، سر بریده به بالای نیزه دادند و گرفتار زهر جفا شدند. اینها همه گوشه ای از بهایی بوده که پرداخته اند تا این مذهب بماند.

پس از گذران غیبت کوتاه آخرین امام معصوم علیه السلام و آغاز غیبت کبرای آن پیشوای پاک، پیروان و ره پویان آنان نیز گرفتار همان ستم سوزی ها و خفقان ها بودند؛ امّا هر از گاهی که روزگار، اندکی مهربانی خود را به آنها می چشاند، آنها در سایه همین آرامش خیال به گردآوری، تنظیم، تدوین و محافظت از میراث علمی پیشوایان خود می پرداختند و آن را نسل به نسل انتقال می دادند.

آنچه در میان این فشارها و سختی ها سبب شد که زندگی سیاسی و فرهنگی و اجتماعی شیعه به صورت پنهانی و یا نیمه آشکار ادامه یابد، ارتباط آنها با امامان علیهم السلام و جانشینان آنان به شکل سازمان یافته و پایدار بود، و این ارتباط جز در سایه یک شبکه مالی گسترده امکان پذیر نبود؛ شبکه ای که وظیفه آن از یک سوی رساندن حقوق مالی امام علیه السلام (خمس) به ایشان و از سوی دیگر رساندن پیام ها و کمک های امام علیه السلام به شیعیان و پیروان آنها بود.

این نوشتار نخست نگاه گذرایی به ریشه های خمس در دوره پیش از اسلام دارد. و پس از آن به بررسی پیدایش خمس در اسلام و دگرگونی های آن در سده های آغازین می پردازد و در پایان کوشش می کند که از میان اخبار و روایات تاریخی و فقهی، پاسخ برخی از پرسش هایی که از سوی پژوهشگران و یا منتقدین شیعه مطرح شده است را بیابد، چرا که پاسخ این پرسش ها تنها در کاوش و بررسی رویدادهای قرون نخستین اسلام یافت می شود.