عصر ایدئولوژی

«عصر ایدئولوژی» نوشته هنری دیوید ایکن، به یکی از مهمترین اعصار فلسفه چشم دوخته است. فصلی که به زعم نویسنده کتاب از منظر تنوع و پیچیدگی نظریه‌های فلسفی به مراتب نسبت به قرن هفدهم و هجدهم فراتر رفته است، اما این پیچیدگی و اهمیت از آنجا ناشی شده که در این دوره پاره‌ای افکار فلسفی که از زمان ارسطو بدین سو لااقل به لحاظ بنیادین دچار تغییر و تحول جدی نشده بودند، در این دوره دگرگونی خود را آغاز کردند؛ تا آنجا که مابعدالطبیعه و منطق که جزو فلسفه نقلی محسوب می‌شوند، پس از قرنه‌ا در شرایطی قرار گرفتند که محتوای آنها دچار تحولی اساسی شد و بسیاری چیزها که در گذشته غیر قابل تردید و مخالفت‌ناپذیر محسوب می‌شدند، به یکباره از معنای خود تهی شده و جای خود را به مفاهیمی می‌دادند که تا آن زمان به آنها نیندیشیده بودند.

آغازگر این دگرگونی‌ها که از سوی نویسنده کتاب به عنوان مشخصه قرن نوزدهم برگزیده شده، فیلسوفی بود که از قضا اکثریت قریب به اتفاق عمر خود را در قرن هجدهم گذراند. ایمانوئل کانت اگر چه به شکلی سنگین و دشوار می‌نوشت و همین کار خواندن آثار او را بسیار دشوارتر از دیگر فیلسوف‌ها ساخته است «اما او صاحب یکی از ذهن های دلیر و مبتکر در تاریخ فکر بشری است و چنانکه معاصران او نیز می دانستند، در نقد‌های پرمغز او یک انقلاب عمیق فلسفی نهفته است». مهمترین اثرش «نقد عقل محض» تاثیری عمیق بر فلسفه بعد از خود گذاشته اشت.

به این ترتیب کتاب حاضر اگر چه با اشارات کلی به اهمیت و پرداختن به «فلسفه و اعتقاد در قرن نوزدهم» آغاز می‌شود، در فصل دوم با عنوان «تحول برترین در فلسفه جدید» به سراغ کانت می‌رود. با این الگو هنری دیوید ایکن مهمترین وجوه فلسفه در قرن نوزدهم را با مبنا قرار دادن شاخص‌ترین خطوط فکری فیلسوفان تعیین کننده این عصر مورد توجه قرار می‌دهد «انانیت در فلسفه آلمان: یوهان گتلب فیخته»، «جدل و تاریخ: گئورگ ویلهم فردریش هگل»، «جهان به منزله اراده و فکر: آرتور شوپنهاور»، «پدر فلسفه تحقیقی: آگوست کنت»، «قدیس مکتب آزادی: جان استوارت میل»، «مبشر تحول تکاملی: هربرت اسپنسر»، «دیالکتیک و ماتریالیسم: کارل مارک و فردریک انگلس»، «نجات بدون نجات دهنده : فردریک نیچه»، «اتیان اگزیستانسیالیسم: سورن کیر که گارد» و «باز گشت به دوران: ارنست ماخ روشنگری».

فصل سیزدهم که پایان بخش کتاب نیز هست با عنوان «تزییل غیر علمی» به شکلی موجز به جمع‌بندی فصول پیشین و شرایط فلسفه در آستانه قرن بیستم اختصاص یافته است، زمانی که فیلسوفان از بیان پر تناقض و ابهام پیروان هگل به ستوه آمده بودند و نیز از یک شیوه جدلی که اصحاب خود را قادر می‌سازد هرگز مقصودشان را به درستی ادا نکنند یا آنچه می‌گویند مبین مقصودشان نباشد منزجر شده بودند.