بازیابی یک واقعه: خرمشهر 1273 هجری قمری: کتابچه مرحوم خانلر میرزای احتشام الدوله در باب جنگ ایران و انگلیس در محمره

کتاب بازیابی یک واقعه، کتابچه مرحوم خانلرمیرزای احتشام‌الدوله در باب جنگ ایران و انگلیس در محمّره به اهتمام علیرضا کمری است.
ضمن آنکه کتاب که با عنوان کتابچه مرحوم خانلر میرزای احتشام‌الدوله در باب جنگ ایران و انگلیس به قلم یک تن از افراد بی‌نام و نشان، یاور فراهانی، درباره چگونگی اعزام و مقابله قشون ایران در برابر قوای دریایی انگلیس در واقعه سال 1273 است. با توجه به اینکه متن و خاطره از آنِ یاور فراهانی است،‌ذکر نام خانلر میرزا در عنوان کتاب، از باب احترام نویسنده به فرمانده خویش (خانلر میرزا) است.
در طی دو قرن اخیر، آمد و شد بیگانگان، دست‌اندازی‌ها و سلطه‌جویی‌هایشان در خطة خوزستان و خرمشهر، محل تأمل و توجه فراوان است. بازیابی واقعه سال 1273 هـ.ق/ 1253 هـ.ش. در این منطقه و بررسی اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار مورد توجه قرار گرفته است.
خلاصه واقعه سال 1272 چنین است: در سال 1272 هـ.ق. ناصرالدین شاه قاجار به قصد تثبیت حاکمیت ایران بر هرات به محمره لشکر می‌کشد و حسام‌السلطنه را بر انجام این مأموریت می‌گمارد. حسام السلطنه شهر را به تصرف خویش در می‌آورد. اما در پی این ماجرا، دولت انگلستان، در ظاهر به منظور احقاقِ حق افغان‌ها و انصراف دولت ایران از تصرف هرات، بوشهر و خرمشهر را با اشغال کشتی‌های جنگی و سپاهیان خود به در می‌آورد. تصرف خرمشهر یک ماه پس از فتح هرات، توسط قشون ایران و عزیمت قوای انگلیس، و اشغال خرمشهر یک ماه پس از تسلط نیروهای انگلیسی بر بوشهر صورت گرفته است. این نبرد از آغاز درگیری تا هنگام اطلاع از مصالحه یک هفته به درازا کشیده است.
سبک و سیاق این کتاب از جهت نثر ترکیبی، از نوع گفتار و محاوره و کتاب آن دوره است که شیرینی خاص به اثر بخشیده است.