آشنایی با تاریخ و منابع حدیث

احادیث پیامبر اکرم (ص) و دیگر از ائمه طهار یکی از مهمترین منابع شیعه در فروع دین است و همچون قرآن کریم از اهمیت بالایی در نزد فقها و علمای شیعه بر خوردار است.
کتابت حدیث و تدوین آن و جواز یا عدم جواز، بحثی کهن و ریشه ­دار به درازای اسلام است. شکّی نیست که حدیث در زمان پیامبر اکرم (ص) نوشته می­شده است. هم­چنین تردیدی نیست که بعد از رحلت پیامبر(ص)، از نوشتن حدیث جلوگیری شده است و این منع از تدوین تا سال 100ق ادامه داشته است.

ممنوع کردن کتابت، مورد قبول هیچ­یک از شیعیان قرار نگرفت و امام علی(ع) و سایر ائمه(ع)، هم­چنین اصحاب آنان از ابتدا با این منع، مخالفت کرده و نوشتن احادیث پیامبر(ص) و احادیث ائمه(ع) را ادامه دادند. بعضی از صحابه و تابعین نیز با این منع مخالفت کرده و به نوشتن جزئی احادیث می پرداختند.

البته، اکثریت جامعه از این نهی تبعیت کرده و از کتابت حدیث رویگردان شدند. طرفداران منع، سعی کردند آن را به پیامبر اسلام(ص) استناد دهند و روایاتی نقل کردند که پیامبر(ص) نوشتن هر چیز جز قرآن کریم را ممنوع کرده است.

در زمان پیامبر(ص)، دروغ بستن به ایشان و جعل سخنانی از طرف ایشان آغاز شدو پس از رحلت پیامبر اعظم(ص) و انحراف خلافت، رواج بیش­تری نیز گرفت. عدم تدوین حدیث و دور کردن اهل بیت(ع) از سیاست و اجتماع موجب شد تا محلی برای مراجعه وشنیدن حدیث وجود نداشته باشد.

در ابتدای قرن دوم هجری و فرمان خلیفۀ وقت بر تدوین حدیث، مخالفت­هایی با آن ابراز شد و بعضی از متحجّرین آن را برنتافتند لکن ضرورت زمان و اطاعت از حاکم، باعث شد تا کم­کم مخالفت­ها فروکش کند و کتابت حدیث، امری عادی شود.

پس از گذشت هزار سال و در اواخر قرن نوزدهم میلادی، این بحث دوباره و توسط مستشرقان مطرح شد و ادعای اولیۀ آنها، این بود که فرهنگ اسلامی، فرهنگی بدون پشتوانه است چون بین رحلت پیامبر اسلام(ص) و آغاز کتابت حدیث، نزدیک به 100 سال فاصله است و در این میان نسل اول و دوم مسلمانان از دنیا رفته­ اند، بدون آنکه چیزی بنویسند و احادیث پیامبر(ص) را همان­گونه که بوده است به آیندگان برسانند و علاوه بر این معتقدند که حافظۀ انسانی به گونه ­ای است که دچار خطا و اشتباه می­شود و بدون تکیه بر نوشتار، نمی­تواند اطلاعات خود را به گونه ­ای دقیق منتقل نمایدپس به این نتیجه رسیدند که باید احادیث پیامبر اکرم(ص) کتابت شود.