محدث نامه: احوال و آثار سید جلال الدین حسینی ارموی (1323 - 1399 ق)

کتاب «محدث نامه» براساس 1200 برگ سند نویافته، با اطلاعاتی درباره اداره فرهنگ آذربایجان،‌ کتابخانه ملی ایران و دانشگاه تهران، توسط انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با همکاری موسسه کتابشناسی شیعه چاپ و روانه بازار نشر شد.

کتاب نفیس «محدث نامه» در10 فصل تدوین شده است: در فصل نخست مطالبی درباره احوال و تحصیلات سیدجلال‌الدین حسینی ارموی آورده شده است؛ فصل دوم به تدریس و مسئولیت‌ها اختصاص دارد؛ فصل سوم درباره فعالیت‌های پژوهشی و آثار؛ فصل چهارم ارتباطات علمی و مکاتبات؛ فصل پنجم جایگاه و خصوصیات علمی، اخلاقی، معنوی و مدیریتی؛ فصل ششم دینداری و ولایت‌مداری، فصل هفتم این کتاب به «رهروان راه پدر» و فصل هشتم به مقالاتی درباره احوال و آثار علامه محدث ارموی می‌پردازد.

همچنین فهرست نسخه‌های خطی میرجلال‌الدین محدث و آثار چاپ نشده از محدث ارموی به ترتیب در فصل‌های نهم و دهم آورده شده است.

مهدی محقق از دانشمندان برجستة جهان اسلام، نسخه‌پژوه و پژوهشگر تاریخ پزشکی اسلامی، مصحح و شارح کتب ادبی و فلسفی و فقهی متعدد، در مقدمه این کتاب چنین آورده است: «در سال‌های 1323 و 1324 مرحوم میرزامهدی مدرس آشتیانی سخنرانی‌هایی در مسجد صاحب دیوان در حوالی خیابان سیروس و نیز در منزل بازرگانی به نام جام‌ساز واقع در آب منگل از انشعابات خیابان ری ایراد می‌فرمودند که در آن عارف و عامی آزادانه شرکت می‌کردند. خداوند بزرگ این توفیق را نصیب من کرد که در آن مجالس مبارک حضور یابم و از محضر پرفیض آن مرد بزرگ بهره‌مند گردم».

همچنین این نسخه‌پژوه در بخش دیگری از مقدمه این کتاب بیان نموده: «من به عنوان کوچکترین شاگرد و مرحوم شیخ ابراهیم صاحب‌الزمانی (پدر دکتر ناصرالدین مولف کتاب خط سوم) به عنوان مسن‌ترین شاگرد از درس میرزای آشتیانی استفاده می‌کردیم و مرحوم سیدجلال‌الدین آشتیانی که چند سالی از من بزرگتر بودند میان قم و تهران و قزوین تردد داشتند. در تهران از درس مرحوم میرزا مهدی آشتیانی و در قزوین از محضر آیت‌الله رفیعی قزوینی و در قم از درس امام خمینی- رضوان الله تعالی علیهم اجمعین- استفاده می‌کردند.

در سال 1325 آقای احمد مهدوی دامغانی فرزند مرحوم حاج شیخ محمد کاظم مجتهد دامغانی برای ادامه تحصیل در دانشگاه به تهران آمدند و در حجره بنده اقامت گزیدند. من و ایشان که در جد اعلا با هم اشتراک داشتیم در جریان علمی هم با هم مشترک گشتیم و هر دو نزد مرحوم عبدالحمید بدیع‌الزمانی کردستانی به خواندن مقامات حریری و معلقات سبع و دیوان بحتری ابوتمام اشتغال ورزیدیم و در واقع مصداق تعبیر «وافق شنٌ طبقه» گشتیم.

در همین زمان مرحوم شیخ محمدرضا ترابی خانرودی از مدرسین بزرگ مشهد به تهران آمدند و در حجره مجاور حجره من که متعلق به مرحوم سیدمحمدرضا علوی تهرانی بود اقامت گزیدند. من و مرحوم علوی فرصت را غنیمت شمرده و یک دوره معالم‌الاصول را نزد آقای ترابی به درس خواندیم. وجود احمدآقا –حفظه الله تعالی- و مرحوم ترابی موجب شد که بسیاری از دوستان و آشنایان این دو دانشمند راهشان به این مدرسه باز شد؛ از شاخص‌ترین آنان آیت الله وحید خراسانی بودند که من و مرحوم علوی بخش منطق از شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری را به درس نزد ایشان خواندیم و نیز مرحوم سیدجلال محدث، که از افادات ایشان همه ما بهره‌مند می‌شدیم. این دو بزرگوار از همدرسان آقای ترابی در مشهد بودند. مرحوم محدث در دوره نخستین دکتری الهیات شرکت کردند و سپس عضو هیات علمی همان دانشکده شدند. در دوره دکتری الهیات من با ایشان همکلاس بودیم. هرچند من در همان وقت دکتری ادبیات فارسی را گرفته بودم و عضو هیات علمی دانشکده ادبیات شدم. در دوره دکتری الهیات علاوه بر مرحوم محدث، آقایان شیخ محمدابراهیم آیتی، شیخ عباس مهاجرانی، حسن ملکشاهی، سیدعلی موسوی بهبهانی، سیدجعفر سجادی، علینقی منزوی، علیرضا فیض و چندتن دیگر با ما همکلاس و همدرس بودند.

از آثار گران بهای مرحوم محدث یکی کتاب نقض عبدالجلیل قزوینی رازی بود که همراه با تعلیقات و کلید نقض جداگانه منتشر گشت و دیگر کتاب الایضاح فضل بن شاذان (180-260 ق.) که در مرحله اول، شورای انتشارات دانشگاه تهران با نشر آن کتاب مخالفت کردند و گفتند که ترجمه فارسی آن هم باید ضمیمه شود. من آنان را تهدید کردم به این که آن شورا ارزش این کتاب را نمی دانند و اگر چاپ نکنند من آن را در انتشارات دانشگاه مک‌گیل کانادا منتشر خواهم ساخت. خوشبختانه این تهدید موثر افتاد و این کتاب نفیس که از کهن‌ترین آثار شیعه امامیه به‌شمار می‌آید به زیور طبع آراسته گشت و مرحوم محدث در صفحه هفتاد مقدمه کتاب اشاره به این موضوع کرده‌اند که نشانه قدردانی و سپاس ایشان بود با این عبارت: «... فاطّلع علی ذلک الأمر صدیقی الفاضل الدّین الدکتور مهدی المحقق فبعد أن رأی النسخه و اعجبته نفاسه مطالبها أقدم علی تهیئه وسائل طبعه من طریق«انتشارات دانشگاه».

علی صادق‌زاده وایقان مولف این اثر در بخشی از مقدمه نیز چنین آورده است: «اگر انسان می‌خواهد عملی انجام دهد باید آن را در حدی والا و پر ارزش انجام دهد و از تمام امکانات استفاده کند و خلاصه اثری به جامعه انسان‌ها تقدیم دارد که سرمشق و الگویی برای دیگران باشد و همگان بر این نکته واقف شوند که این رجال بزرگ و مخلص، دارای چه همت بلندی بوده‌اند، به‌طوری‌که از همه چیز زندگی خود دل بریده، تمام لذات مادی و هوس‌های دنیوی را به کناری انداخته و با سختی و مشقت، شب و روز فقط و فقط برای خدا تلاش و کوشش کرده‌اند. در این راستا اینجانب نیز برای تدوین و تالیف این اثر تمام توان و سعی خویش را به کار گرفتم.

علاوه بر مقدمه دکتر مهدی محقق و مولف، مقدمه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مقدمه موسسه کتاب شناسی شیعه، تقریظ نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان غربی و امام جمعه ارومیه و تقریظ استاندارد آذربایجان غربی زینت‌بخش کتاب است. همچنین نمایه‌های ده‌گانه بر غنا و اعتبار علمی کتاب افزوده است.