در خدمت و خیانت روشنفکران

«در خدمت و خیانت روشنفکران» مانیفست فکری جلال آل احمد است که بعد از قیام پانزده خرداد و برملا شدن خیانت روشنفکران غربزده ایرانی و آشکار شدن چهره حقیقی آنها، جلال بر آن شد که در عقاید و ایدئولوژی های گذشته خود تجدید نظر کند و دیگر بار به اصالت و هویت گذشته فرهنگی خود که همانا بازگشت به خویشتن و سنت اسلامی است رجوع نماید و از حزب بازی و سیاست گرایی بی اصالت دست بردارد که حاصل این بینش فکری جدید او، در کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» تجلی یافته است. در این مقاله سعی شده است که اغلب فصول این کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و به درون مایه و محتوای آن با نظری انتقادی نگریسته شود.

کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» که حجمی حدود 600 صفحه را به خود اختصاص داده، کتابی است که از نظر بن مایه غنی و از نظر فکری قابل تأمل است. این کتاب که در یک پیش درآمد و هفت فصل تنظیم شده، گاه در هر فصل تنها به یک موضوع و گاه به چند موضوع پرداخته است.

آنچه در پیش درآمد این کتاب مورد بحث قرار گرفته، تلاش نویسنده در زمینه سازی و فراهم کردن تمهیدی برای ورود به بحث اصلی کتاب که پیرامون عنصر روشنفکر می چرخد، است.

رهبر انقلاب درباره این اثر روشنفکر متعهد جلال آل احمد می گویند: بعد از 28 مرداد، از لحاظ نشان دادن انگیزه های یک روشنفکر در مقابل یک دستگاه فاسد، سکوت عجیبی در فضای روشنفکری هست. خیلی از کسانی که در دهه 20 مورد غضب دستگاه قرار گرفته بودند، در دهه 30 به همکاران مطیع دستگاه تبدیل شدند! آل احمد در کتاب خدمت و خیانت روشنفکران، از همین روشنفکری دهه 30 حرف می زند. آل احمد این کتاب را در سال 43 شروع کرده که تا سال 47 ادامه داشت، سال 47 که آل احمد به مشهد آمد، ما ایشان را دیدیم. به مناسبتی صحبت از این کار شد، گفت مدتی است به کاری مشغولم. بعد فهمیدیم که از سال 43 مشغول این کتاب بوده است. او از ما در زمینه های خاصی مطالبی می خواست که فکر می کرد ما از آنها اطلاع داریم. آنجا بود که ما فهمیدیم او این کتاب را دارد می نویسد. این کتاب بعد از فوتش منتشر شد. آن کتاب، کتابی نبود که در رژیم گذشته اجازه پخش داشته باشد؛ کتاب صددرصد ممنوعی محسوب می شد و امکان نداشت پخش شود. فصول مختلف این کتاب عبارتند از:
فصل اول: روشنفکر چیست؟ کیست؟
فصل دوم: روشنفکر خودی است یا بیگانه؟
فصل سوم: زادگاه های روشنفکری.
فصل چهارم: روشنفکران سنتی: نظامیان و روحانیان
فصل پنجم: روشنفکران ایرانی کجا است؟
فصل ششم: نمونه های اخیر روشنفکری
فصل هفتم: روشنفکر و امروزه روز