ترتیب مقاییس اللغة

کتاب «معجم مقاییس اللغة» نوشته لغوی مشهور ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا (متوفای 395ق) است. این کتاب یکی از نفیس ترین و ارجمندترین تراث لغوی اسلام است که به گفته همگان تاکنون بدیلی نداشته است.
عشق و علاقه و تبحر و اتقان سخن مؤلف کتاب در باب لغت به اندازه ای است که می توان او را امام اللّغویین نامید. وی علاوه بر این کتاب، دو کتاب لغت دیگر دارد به نام الصاحبی و المجمل.
نزدیکی دوران حیات مؤلف به صدر اول و احاطه او بر لغت عرب این کتاب را در شمار یکی از منابع مهم لغت شناسی درآورده است.
اما با این همه، ترتیب درونی کتاب به گونه ای است که محقق این دوره و دانشجوی علاقه مند به کار با این کتاب باید وقت بسیاری را صرف آشنایی و نحوه لغت یابی کند و این، به دلیل ترتیب و تنظیم خاصی است که مؤلف محترم مورد نظر داشته است، گرچه در نوع خود شیوه بدیعی است، اما در روزگار ما که بنابر سهولت و آسان سازی است، آن ترتیب چندان به مذاق پژوهشگر خوش نمی آید، از این روی محققان کتاب بر آن شدند تا ترتیبی امروزین و آسان یاب برای واژه ها به وجود آورند تا مجامع علمی رویکردی دوباره به این ذخیره گرانسنگ داشته باشند و در مقالات و کتب خود از این کتاب لغت نیز استفاده برده، سخن خود را بدین کتاب هم مستند سازند. در این راه چند کار به انجام رسید:

1. تصحیح و مقابله اشعار و شواهد شعری با دواوین شعرا و نیز برخی کتب لغت مثل لسان العرب و العین.
2. تخریج آیات شریف قرآن کریم و نوشتن نام سوره و شماره آیه.
3. قرار دادن ریشه مستقل برای واژه های رباعی و خماسی که در متن اصلی در پایان هر باب آمده بود.
4. ارجاع «معتل اللام» و احیاناً «مهموز اللام» ها با ابداع ریشه به ریشه هایی که آن واژه در میان آنها شرح و بسط و توضیح داده شده است.
5. الفبایی کردن همه واژه ها اعم از ثنائی، ثلاثی، رباعی و خماسی.
6. آوردن تمام پاورقی های کتاب اصلی در ترتیب مقاییس اللغة.
7. آوردن بیشتر فهارس کتاب اصلی در ترتیب مقاییس اللغة.
8. ارجاع پاورقی های کتاب اصلی - که برخی به جلد و صفحه بود - به شکل ارجاع به ریشه هر واژه.