کارگزاران تکنوکراسی: مروری جریان شناسانه بر دولت سازندگی

در نگاهی کلی می‌توان «توسعه و پیشرفت» را گفتمان غالب در اغلب کشورهای جهان در قرن بیستم نامید. گفتمانی که از دو قرن پیش، در عرصه‌های فکری و فنی، کشورهای صنعتی اروپا را درنوردیده بود. الگوهای توسعۀ غربی با فرازونشیب‌های بسیار و عبور از گردنه‌های بنیان‌کنی همچون دو جنگ جهانی، در نیمۀ دوم قرن بیستم به نسخۀ درمانگر نخبگان و دولتمردان کشورهای آسیایی و آفریقایی بدل شد. در دهه‌های 1950 تا 1970 میلادی، رواج ادبیات دانشگاهی «مکتب نوسازی» در ایالات‌متحدۀ آمریکا و نیاز روزافزون کشورهای در حال توسعه به الگوهای عملیاتی در این حوزه، باعث شد که به‌تدریج توسعه نه‌تنها یک روش حکمرانی خوب، که به‌مثابۀ یک ایدئولوژی فراگیر عمل کند. بدین‌ترتیب توسعه خود به عنصری تبیین‌گر (وضع موجود)، ترسیم‌گر (وضع مطلوب) و تغییرگر (شیوۀ عمل) تبدیل شد. این فرایند تازه، گاه با ایدئولوژی حاکم و تثبیت‌شده ناهخوانی‌های بنیادین داشت و برخی اوقات نیز میان این دو هم‌زیستی مسالمت‌آمیز برقرار می‌شد. توسعه که ایدئولوژی‌زدایی از جوامع هدف را مدنظر داشت، خود به ایدئولوژی تبدیل گشته و خصلت رقابتی و بعضاً ستیزه‌جویانۀ آن با ایدئولوژی حاکم برجسته می‌شد. وضعیتی که با شدت و ضعف در اکثر کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران هم رخ داد. به‌طور خاص در دو مقطع از تاریخ معاصر ایران، توسعۀ تکنوکراتیک گفتمان غالب شد و در عین حال، با درجۀ بالای دربرگیری، قالب یک ایدئولوژی را به خود گرفت.