کتاب حاضر با رهیافتی تحلیلی - تفسیری به بررسی تاریخ جوامع اسلامی از صدر اسلام تا عصر حاضر پرداخته و مسائل و موضوعات مهمی را به بحث گذاشته است. روند ظهور و گسترش اسلام، چگونگی شکل گیری جوامع اسلامی در دوره پیشا مدرن، چگونگی تشکیل جوامع اسلامی مدرن، تقابل جهان اسلام و اروپا و چگونگی شکل گیری فرقه ها و نهاد های مختلف اسلامی از جمله موضوعاتی هستند که در این کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند .
جلد اول کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده و هر بخش دارای یک مقدمه و یک نتیجه گیری است . هر بخش به دوران خاصی از تاریخ جوامع اسلامی اختصاص دارد .
بخش اول مربوط به دوران پیدایش جوامع اسلامی بوده که خاستگاه آن خاور میانه و زمان آن از 600 تا 1200 میلادی است . این بخش از دوازده فصل تشکیل شده است.
بخش دوم مربوط به دوران رشد و گسترش اسلام و جوامع اسلامی از قرن دهم تا نوزدهم میلادی است که مشتمل بر 9 فصل است.