فقه و زندگی 54: احکام صندوق های قرضه الحسنه

«قرض الحسنه» از سنّت های اسلامی و دیرینه ای است که قرآن مجید و روایات معصومین علیهم السلام بر آن تأکید دارد. به پیروی از دو منبع مزبور، دین مداران، پیوسته این روش پسندیده را ارج نهاده و درصدد استفاده از برکات دنیوی و ثواب اخروی آن برآمدند و در این راستا «صندوق های قرض الحسنه» پدید آمد. گرچه مدت زیادی از عمر صندوق های قرض الحسنه نمی گذرد؛ ولی در همین زمان کم، شاهد برکات آن ها برای اقشار جامعه بوده ایم؛ چرا که در حقیقت، صندوق های قرض الحسنه را می توان «شجره طیّبه»ای دانست که جامعه از «ثمرات» آن به اذن پروردگار بهره مند می شود.

برخی از ویژگی های صندوق های قرض الحسنه که آن ها را از بانک های دولتی و خصوصی جدا ساخته و انگیزه ایجاد آن ها به شمار می رود، بدین ترتیب است:
الف) جمع آوری سپرده های اهل خیر به منظور قرض دادن به گروه های آسیب پذیر.
ب) بهره مندی جامعه از وام بدون ربا.
ج) دستیابی آسان سپرده گذاران به برخی از خدمات بانکی.

مشاهده می کنیم در هر زمان و مکانی که فرهنگ دینی مردم در اوج خود قرار داشته و دارد، وام بدون بهره نیز از کمّیّت و کیفیّت بالاتری برخوردار بوده و می باشد و این خود یکی از شاخصه های جامعه اسلامی به شمار می رود. از سوی دیگر، یکی از نگرانی های عصر حاضر این است که مبادا به مرور زمان، شاهد اُفت یا افول این سلوک مقبول باشیم.

از این رو؛ بر همه فرهیختگان و دست اندار کاران فرهنگ عمومی لازم است از تقویت هرچه بیشتر فرهنگ «وام بدون بهره» غفلت نورزیده و پیوسته در صدد شاداب و سر سبز نگاه داشتن این سُنّت حسنه و احیاء «اقتصاد اسلامی» برآیند.

به خواست خداوند، مجموعه حاضر، با همین رویکرد فراهم آمده و برآنیم تا احکام «صندوق های قرض الحسنه» را از دیدگاه قرآن، روایات و فتاوای فقها به کنکاش بنشینیم و آن را فرادید امت قرار دهیم. در این نوشتار، تلاش شده احکامی که مورد اتفاق همه یا بیشتر فقهای بزرگوار می باشد طرح گردد.