تراژدی جهان اسلام: عزاداری شیعیان ایران به روایت سفرنامه نویسان، مستشرقان و ایران شناسان (دوره سه جلدی)

مجموعه سه جلدی تراژدی جهان اسلام اثر محسن حسام‌مظاهری، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی دینی و جنگ است و در انتشارات آرما منتشر شده است. حسام‌مظاهری در این مجموعه ارزشمند، مذهب تشیع و آیین‌های عزاداری آن را به مثابه یک دین زیسته، از منظرهای مختلف انسان‌شناختی، جامعه‌شناختی، و تاریخی بررسی کرده است. این کتاب پیرامون آیین های عزاداری در تاریخ و فرهنگ ایران است. تراژدی جهان اسلام، به بازنمایی آیین های عزاداری در ایران از دیدگاه سفرنامه نویسان، مستشرقان و ایران شناسان پرداخته است.

برای تدوین کتاب «تراژدی جهان اسلام» حدود 500 کتاب و مقاله فارسی، بیش از 150 منبع به زبان های دیگر به قلم بیش از 310 شرق شناس، ایران شناس و سفرنامه نویس از سوی مولف مورد بررسی قرار گرفته است.

کتاب تراژدی جهان اسلام: عزاداری شیعیان ایران به روایت سفرنامه نویسان، مستشرقان و ایران شناسان ، مجموعه ی حاضر که 3 جلدی است، در جلد اول خود به ارائه ی دو بخش می پردازد. در بخش نخست گزارش ها و توصیفاتی به زبان فارسی توسط سفرنامه نویسان خارجی از مراسم عزاداری و نیز اسناد تصویری که در منابع خارجی درباره ی این مراسم آمده، گردآوری شده است. این مطالب به ترتیب زمانی و تفکیک مقاطع تاریخی، تنظیم و تدوین گردیده است.

لازم به ذکر است که آیین عزاداری در این حدود پنج قرن (از صفویه تا امروز) کیفیت ثابت و یکسانی نداشته و مانند هر پدیده ی اجتماعی - فرهنگی دیگر، تغییرات بسیاری را تجربه کرده است. این تغییرات در سفرنامه ها به خوبی انعکاس یافته است. که 8 رخداد را می توان به عنوان نقاط عطف در سیر تغییرات عزاداری در این پنج قرن به حساب آورد:
تأسیس حکومت شیعی، سقوط صفویه، تأسیس حکومت شیعی قاجار، وقوع جنبش مشروطه خواهی، آغاز مدرنیزاسیون رضاشاه، عزل رضاشاه، اوج گیری انقلاب اسلامی، تأسیس حکومت شیعی جمهوری اسلامی.

بر اساس این نقاط عطف، دوره ی حیات آیین عزاداری در ایران از صفویه تا امروز را می توان به 8 مقطع تقسیم کرد که هر کدام آن ها تعریف و کیفیت مستقلی داشته است. این مقاطع ضمن 8 فصل به ارائه مطلب پرداخته اند.
فصل اول: دوره ی صفویه: پیدایش و تکوین (1722-1502م)
فصل دوم: از زوال صفویه تا برآمدن قاجار: حیات منقطع (1788-1723م)
فصل سوم: از آغاز قاجار تا میانه ی مشروطه: توسعه و تراکم (1907-1789م)

فهرست جلد دوم کتاب تراژدی جهان اسلام:
فصل چهارم: از میانه ی مشروطه تا نیمه ی اول سلطنت رضا شاه: افول تدریجی (1929-1908م)
فصل پنجم: سال های پایانی سلطنت رضاشاه: تحدید و فترت (1941-1930م)
فصل ششم: از آغاز سلطنت محمد رضاشاه تا آستانه ی انقلاب اسلامی: بازگشت تدریجی (1977- 1942م)
فصل هفتم: انقلاب اسلامی: خیزش و تحول (1979-1978م)
فصل هشتم: جمهوری اسلامی: توسعه و تثبیت (2010- 1980م)


در بخش دوم کتاب تراژدی جهان اسلام (جلد سوم)، تحلیل ها و بررسی های 40 نفر از مستشرقان و ایران شناسان و شیعه پژوهان درباره عزاداری آورده و بررسی شده است. به همان ترتیب بخش اول، در این بخش نیز تحلیل ها به ترتیب تاریخی و همراه با معرفی محقق آورده شده است. نخستین برش تحلیلی مربوط به هرمان اته و آخرین از یان ریشار است.