ملا رجبعلی تبریزی و مکتب فلسفی اصفهان

در تاریــخ اندیشــه اســامی، مکتــب و حــوزه اصفهــان قســمی قابــل توجــه اســت. حکمــت متعالیـه گرچـه ثمـره برجسـته ایـن حـوزه بـه شـمار میآیـد، امـا ایـن تنهـا حکمـت متعالیـه نبــود کــه در ان حــوزه تولــد یافــت، بلکــه از همـان آغـاز پیدایـش بـا مخالفتهایـی همـراه بــود. نوشــتار حاضــر در پــی تبییــن یکــی از ایــن جریانهــای مخالــف اســت… رجبعلــی تبریــزی بــا واســطه میرفندرســکی، شــاگرد میردامــاد اســت.

از ســویی دیگــر صــدرا نیــز شــاگرد میردامــاد بــود. امــا بــا ایــن همــه مســیر اندیشه شــان بســیار متفــاوت اســت، بــه گونــهای کــه در برخــی منابــع تبریــزی بــه معتدلـه و فلسـفه صـدرا بـه حـاده توصیـف شــده اســت. بــی تردیــد ایــن تعبیــر اشــاره بــه ســازگاری اندیشــه های تبریــزی بــا اوضــاع و احــوال اجتماعــی و سیاســی دارد. ایــن حقیقــت را میتــوان از رابطــۀ صمیمــی شــاه عبــاس بــا تبریــزی نیــز دریافــت. امــا صــدرا چنــان کــه میگویــد در زمــان خــود شــهرت چندانــی نداشــت و مثــل یــک طلبــه معمولــی بــه ســر میبــرد. تعبیــر حــاده در بــاب مکتــب او خــود بیانگــر تنشهایــی اســت کــه موجــود بـود. اصـوال چنـان کـه گذشـت اوضـاع فلسـفه در عصــر صفــوی چنــدان رضایت بخــش نبــود و در آثـار آنـان گالیه هـا و شـکواییه های فـراوان از روزگارشـان یافـت میشـود.

تبریـزی از صرف داران الهیــات ســلبی اســت و ایــن گرایــش او قبــل از هـر چیـز از متـون دینـی تاثیـر گرفتـه، چـرا کـه اصــوال تاکیــد بیشــتر بــر تنزیــه اســت؛ چنانچــه قـول بـه اشـتراک لفظـی و نفـی اشـتراک معنوی وجـود از سـوی او بـا چنیـن بینشـی رابطـه غیـر قابــل تردیــدی دارد. او در عصــر خــود جریانــی در مخالفـت بـا صدرالمتالهیـن بـه وجـود آورد و بســیاری از اصــول و مبانــی آن را رد کــرد.