جامعه بازار (تفاسیر رقیب)

معرفی کتاب

این کتاب مجموعه ای از چهار مقاله از آلبرت هیرشمن (۲۰۱۲-۱۹۱۵)، اقتصاددان و فیلسوف سیاسی برجستۀ آلمانی است. پس از مرگ هیرشمن کتابی با عنوان «نوشته های اساسی هیرشمن» توسط جرمی آدلمن دوست و همکار او در مؤسسۀ تحقیقاتی پرینستون منتشر شد. چهار مقالۀ انتخابی در کتاب حاضر تشکیل دهندۀ بخش دوم از این کتاب هستند.

مقالۀ اول از کتاب حاضر «مفهوم منفعت؛ از حسن تعبیر تا همانگویی» نام دارد. در دهۀ ۱۹۸۰ مفهوم «منفعت شخصی» به شدت مورد مناقشه میان دست راستی ها و منتقدینشان بود. دست راستی ها با استفاده از این مفهوم از آزادی عمل افراد در قبال مداخلۀ دولت ها دفاع می کردند و در مقابل منتقدان، به جای اهمیت به منفعت شخصی، هدف اجتماعی را تحسین می کردند. هدف هیرشمن در این مقاله، نشان دادن این موضوع بود که مفهوم «منفعت» نه تنها با مفهوم «خود» بلکه با نفس ایدۀ «قدرت سیاسی» مرتبط بوده است. قصد او این بود تا نشان دهد که رفاه فردی و کشورداری از ابتدای کار درهم تنیده بودند. تفکیک میان انگیزه های خودخواهانه از کنش های نوع دوستانه، مفهوم «منفعت» را از قدرت تحلیلی عظیم آن تهی ساخت.

هیرشمن در دومین مقالۀ این مجموعه با عنوان «تفاسیر رقیب از جامعۀ بازار؛ متمدن، مخرب یا ضعیف؟» بررسی روش های چندگانه ای پرداخت که اقتصاددانان دربارۀ سرمایه داری می اندیشیدند. او در این مقاله به تبیین طیف روش های ممکنی که می توان در قالب آنها در خصوص بازارها و مالکیت اندیشید، پرداخت. این مقاله برای هیرشمن مجالی بود تا استدلال های کتاب «هواهای نفسانی و منافع؛ استدلال های سیاسی به طرفداری از سرمایه داری پیش از اوج گیری» را به نحو مؤثری در مباحثات داغ عصر رونالد ریگان و مارگارت تاچر به کار بگیرد.

سومین مقاله با عنوان «علیه خست؛ سه روش آسان پیچیده سازی بعضی مقولات گفتمان اقتصادی»، سنگ بنای مهمی در چرخش اخیر اقتصاد رفتاری و یک مقالۀ پیشگام در این حوزه است. ایدۀ اصلی هیرشمن در این مقاله این است که رویکرد اقتصادی، روایتی به شدت ساده لوحانه حتی در خصوص فرآیندهای اقتصادی بنیادین مثل مصرف و تولید به دست می دهد. دست کشیدن از این ساده سازی های افراطی به اقتصاددانان اجازه می دهد تا بتوانند به وجود دیگر مضامین قدغن شده برای تحلیل اقتصادی یعنی عشق، طمع و حسادت نیز اقرار کنند. از این لحاظ هیرشمن در این مقاله اهمیت پل زدن بین گسست هیجانات و رفتار را پیش بینی کرد که دستاورد مهمی در حوزۀ اقتصاد رفتاری بود.

آخرین مقاله از این مجموعه «سه استفاده از اقتصاد سیاسی در تحلیل اتحاد اروپایی» نام دارد. هیرشمن در این مقاله در فضای پس از جنگ جهانی دوم به طرح موضوعات ظاهراً فراموش شدۀ بحران های دولت رفاه پرداخته است. موضوعاتی که سال ها پیش از آن در کتاب قدرت ملی و ساختار تجارت خارجی در مورد آنها بحث کرده بود و مجدداً مورد اقبال اقتصادسیاسی دانان بین المللی قرار گرفته بود. دریافت درس هایی از توسعه و بینش هایی از سوی سه گانۀ خروج و اعتراض و وفاداری به هیرشمن کمک کرد تا در این مقاله برای تفکر در مورد حاکمیتی بالاتر و فراتر از دولت ملی، داربست جدیدی برپا کند.