دانش انسانی اسلامی یا دانش انسانی سکولار؟ تاملی بر تحقق پذیری علوم انسانی اسلامی

علوم انسانی اسلامی، به اعتبار «موضوع»، اسلامی نیست؛ زیرا موضوع این علم همان موضوع علوم انسانی سکولار است و در این جهت، تفاوتی میان آن ها نیست. توضیح اینکه، موضوع های هر یک از شاخه های مختلف علوم انسانی، «مقوّم» و «ذاتی» این علوم هستند و در صورت تغییر موضوع، اساساً «علم» مورد نظر تغییر می کند و به علم دیگری تبدیل می شود.

در اینجا، مقصود از موضوع یک علم آن کلیتی است که علم مورد نظر آن را در کانون مطالعۀ خود قرار داده است و به مسائل مترتّب بر آن می پردازد. به عنوان مثال، موضوع «جامعه شناسی اسلامی» همچون موضوع «جامعه شناسی سکولار» «جهان اجتماعی» است. هر سنخی و صنفی از جامعه شناسی به دلیل اینکه علم «جامعه شناسی» است، ناگزیر باید به مطالعۀ «جهان اجتماعی» بپردازد و آن را به عنوان موضوع خود برگزیند. بنابراین، از یک سو «ایدئولوژی» های مترتّب بر هر یک از شاخه های مختلف علوم انسانی نمی تواند مدخلیتی در نوع «موضوع» های این شاخه ها داشته باشد و از سوی دیگر، نوع «موضوع» های هر یک از شاخه ها نیز تأثیری بر «ایدئولوژی» های مترتّب بر آن ها ندارد. به سخن دیگر، ما در این مسیر با دو تعبیر رو به رو هستیم: یکی تعبیر «جامعه شناسی اسلام» و دیگری تعبیر «جامعه شناسی اسلامی».