مالکیت فضای محاذی زمین و احکام بهره برداری از آن

در گذشته بهره گیری از فضای محاذی زمین نوعاً محدود به ساخت بنای متعارف و کاشت اشجار بود و تعدیات فضایی نیز در گشودن پنجره ای یا درآمدن شاخه ای به ملک غیر خلاصه می شد. طبعاً فروعات فقهی نیز متناسب همین ظرفیت و جایگاه محدود بود ولی امروز تحول کمی و کیفی در امکان بهره وری از فضا آن را تا سرحد موضوعات نو پیدا پیش برده است و فروعات و مسائل جدیدی را گشوده است که دیگر نه آن نگاه های محدود و نه آن پاسخ های موجود راهگشا نیست. از سوی دیگر، آنچه در منابع فقهی ما درباره فضا آمده است هم متشتت است و هم بسیار مختلف و مبنای روشن و منقحی وجود ندارد و همین امر موجب شده است تا برخی آنچه را که درباره فضای محاذی کعبه گفته شده است که (من تخوم الارض الی عنان السماء)، حکم کعبه را دارد، به همه زمین ها تعمیم دهند و حتی آن را قاعده ای فقهی بینگارند!

در اینکه بهره گیری از فضا در حد متعارف حق صاحب زمین است شکی نیست، چه به دلیل تبعیت از زمین و یا به حکم سیره عقلا و یا به دلیل تلازم قهری احیاء زمین، با آن، در هر صورت این مقدار از تصرف پذیرش همگانی دارد. سخن در فراتر از حد متعارف است.